İZMİR FUTBOL TARİHİ İLE İLGİLİ NOTLAR

Bölüm: 1

(1890-1922)

Vehbi MOĞOL

TÜRK FUTBOLUNDA ÖNEMLİ DÖNEMLER

Türk futbolunda önemli bazı dönemler vardır. Bu dönemleri, olaylarıyla birlikte şöyle kronolojik sıraya tabi tutmamız mümkündür:

1.DÖNEM (1895-1908): Osmanlı İmparatorluğu sinirleri içinde bulunan İzmir ve Selanik’te

yerleşmiş ve ticaretle meşgul bulunan İngiliz ailelerin kendi aralarında ilk futbol maçlarını oynamaya başladıkları dönemdir bu. Daha sonra İstanbul’daki İngilizler de onları izlemişlerdir yine bu dönem içinde. Ve İngilizlerin kurdukları takımları hemen arkasından Rum, Ermeni ve Musevi gençlerin kurdukları takımlar izlemiş, böylece Türk topraklarında futbol başlamıştır.

2. DÖNEM (1908-1923): Galatasaray’ın İstanbul Futbol Ligi Şampiyonluğu’nu yabancı takımların elinden almasıyla başlayan bu dönem, ayni zamanda 2. Meşruiyetin ülkeye bir takim özgürlükler ve serbestiler getirdiği dönemdir de. Ülkeye gelen hürriyet havasıyla elde edilen cemiyet kurma serbestisinin sonucu Türk kulüplerinin büyük bir hızla çoğalması ve ülke sathına yayılmasına kadar uzanan ve “gerçek Türk futbolunun doğuşu” olarak nitelendirdiğimiz bir dönemdir bu. İngilizlerin kurdukları ve önceleri sadece İngiliz ve Rum takımlarının katıldıkları İstanbul Futbol Ligi de yine bu dönemde Türk takımlarının egemenliği altına girmiştir. Bu ligde Galatasaray’dan sonra Fenerbahçe ve Altınordu (İstanbul) gibi Türk takımları da büyük çapta varlıklarını kanıtlamışlardır.

İstanbul’un yani sıra İzmir, Ankara, Eskişehir, Bursa, Adana ve Trabzon gibi illerimizde de futbol bu dönemde hızlı bir gelişme ve yayılma göstermiştir. Pazar Ligi, Cuma Ligi, İstanbul Türk İdman Birliği Ligi ve İstanbul Şampiyonluğu Ligi de bu dönemin önemli futbol organizasyonları olarak göze çarpar. Bu, ayni zamanda İstanbul’da dört ayrı lig oluşturacak kadar çok sayıda takimin ortaya çıktığını da gösterir.

Bir jimnastik kulübü olarak 1903 yılında kurulmuş olan Beşiktaş da yine bu dönemde futbola el atmış ve ortaya çıkardığı Siyah-Beyazlı takım yine bu dönemde adını futbol alanlarımızda duyurmaya başlamıştır.

Bu dönem, ayni zamanda İtalyan Savaşı, Balkan Savaşı, 1. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı gibi birbirini izleyen dört büyük savaşımızı da içeren bir dönemdir. On bir yıl süren bu savaşlar yüzünden Türk futbolu önemli sektelere uğramış, büyük darbeler yemiş ve nice yetenekli Türk futbolcusu bu savaşlarda vatan uğruna şehit düşmüşlerdi.

Bu dönem ayni zamanda İstanbul ve İzmir’in işgalleri gibi acı yılları da kapsamaktadır. Özellikle İstanbul’da, işgal kuvvetlerine mensup askeri takımlarla yapılan maçlarda Türk takımlarının kazandıkları galibiyetler futbolu bir “milli dava” haline getirmiş ve milletin kirik gururunu okşayan olaylar olmuştur. İşti bu yüzden futbol ülkemizde çok geniş kitleler tarafından sevilmiş; Fenerbahçe, Galatasaray ve Beşiktaş gibi kulüplerimizin futbol takımları, işgal kuvvetleri takımları karşısında elde ettikleri zaferlerle milletin gönlünde unutulmaz yerler işgal etmişler ve bugün tüm yurdu kaplayan o büyük sevginin ilk tohumlarını işte Mütareke’nin o karanlık günlerinde atmışlardır.

İşte bütün bu nedenlerle bu dönemin Türk futbol tarihinde pek önemli bir yeri bulunmamaktadır.

3. DÖNEM (1923-1951): Başta Beşiktaş, Galatasaray ve Fenerbahçe olmak üzere İstanbul

kulüpleri temsilcilerinin yaptıkları uzun görüşmeler sonunda Türk sporunun ilk örgütü olan Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı ile buna bağlı olarak “Türkiye Futbol Heyet-i Müttehidesi” adı altında ilk futbol federasyonumuzun kurulmasıyla başlayan bir dönemdir bu.

Yusuf Ziya (Öniş) Bey’in başkanlığında kurulan federasyonun ilk olumlu icraati, Uluslar arasi

Futbol Federasyonu “FİFA”ya üyelik için başvurması olmuştur. Ve Türkiye, 21 Mayıs 1923 tarihinde “FİFA”ya resmen kabul edilmiştir. Bunun sonucu olarak da Türkiye Futbol Heyet-i Müttehidesi (Federasyonu) bir milli maç için derhal girişimde bulunmuş ve ilk kez kurulan Türk Milli Futbol Takımı, 26 ekim 1923 günü İstanbul Taksim Stadı’nda Romanya ile ilk milli maçımızı oynamış ve 2-2 berabere kalmıştır.

Bu ilk milli maçımızdan hemen üç gün sonra ülkede Cumhuriyetin ilanı gibi pek önemli ve pek mutlu bir olay yaşanmış ve böylece Türk sporunda olduğu gibi Türk futbolunda da önemli bir dönüm noktasına ulaşılmıştır.

Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin birkaç ay sonra Paris’te yapılacak Olimpiyat Oyunları’nda en iyi biçimde temsili için Atatürk’ün emir ve direktifleriyle Türk sporcularının hazırlanması konusu üzerine önemle eğilinirken, Türk futbolcularının 1924 Paris Olimpiyatları’na en iyi biçimde hazırlanması için İskoçya’dan Billy Hunter isminde değerli bir antrenörün getirilmesiyle Türk futbolcuları çağdaş çalışmayı tanımak imkan ve fırsatını bulmuşlardır. Billy Hunter, Türk futboluna çağdaş futbolu getiren ve Türk futbolcularını ilk kez bilinçli bir çalışmaya tabii tutan bir kişi olmakla da ayrıca Türk futbolunda ölümsüz bir yer işgal eder.

Türk Milli Futbol Takımı’nın yurtdışındaki ilk maçı da 1924 Paris Olimpiyat Oyunları’na rastlar (Çekoslovakya’ya 5-2 yenilgi).

Bu dönemin diğer önemli futbol olaylarını şöyle sıralayabiliriz:

Ankara’da ilk Türkiye Futbol Şampiyonası’nın yapılması ve Harbiye’nin şampiyonluğu

kazanması.Moskova’da oynanan Sovyetler Birliği-Türkiye milli futbol maçını FİFA’nın isteği üzerine Türk Hakemi Hamdi Emin Çap’in yönetmesi. Bu, bir Türk futbol hakeminin ilk kez bir milli maçta görev yapmasıydı (1924).

Futbol Federasyonu Başkanı Hamdi Emin Çap’ın ilk kez Türk futbolunda bir hakem kursu açması ve Nüzhet Baba’nın yönettiği bu kursun diplomalı ilk Türk futbol hakemlerini yetiştirmesi de bu dönemin bir başka önemli olayıdır.

Türkiye Futbol Federasyonu tarafından İngiltere’den getirilen ünlü antrenör Mr. Soots’un Türk futbolunun ilk antrenör kursunu açması da bu dönemde gerçekleşen bir olaydır (1936).

Türkiye’nin ilk modern stadyumunun başkent Ankara’da ünlü İtalyan mimari Vietti Violi’nin

planı üzerine yapımı ve 19 Mayıs Stadı adi altında açılması da bu dönemin dikkat çekici bir olayıdır (1936).

Türk futbolunda deplasmanlı lig hüviyetindeki Milli Küme’nin, İstanbul’un ilk dört, Ankara ve İzmir’in ilk iki takimi arasında oynanmaya başlaması da bu döneme rastlayan bir vakadır (1937).

Türk sporu bu dönemde yeni bir hüviyete büründü. Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı’nın

yerine gelen Türk Spor Kurumu’nun kaldırılarak 3530 sayılı kanunla kurulan Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü’nün Türk sporuna hakim olması ve Türkiye’de sporla birlikte futbolun da devlet eline geçmesi (1938).

Türk futbolunda ilk gece maçı yine bu dönemde oynandı. İstanbul taksim Stadı’nda sahanın

çevresine asılan donanma ampullerinin ışığı altında kirece batırılmış beyaz toplarla oynanması bu dönemin bir başka ilginç futbol olayıdır (1939).

İstanbul’un ilk dev stadyumu olarak İnönü Stadı’nın yine bu dönemde temeli atıldı (1939) ve Türk futbolunun hizmetine girdi (1947).

Türk futbolunun bu döneminde, Fenerbahçe, Galatasaray ve Beşiktaş’ın mutlak egemenlikleri

dikkat çeken bir gerçektir. Bu arada 1936-1939 yılları arasında bir saman alevi gibi parlamasıyla sönmesi bir olan Güneş kulübünün de Türk futbolundaki önemli yeri hiçbir zaman unutulamaz.

Bu dönemde Türk futbolu adına karakteristik olaylardan biri de “Maron Profesyonellik” adıyla anılan gizli profesyonelliğin Türk futbolunda ortaya çıkması ve hızlı bir yayılış göstermesidir. Türk futbolu bu dönemde pür amatör futbolculardan maddi menfaat karşılığı top oynayan futbolcuların egemenliği altına girmiştir.

4. DÖNEM (1952-1960): Bu dönemin en büyük özelliğinin başında Türk futbolunda profesyonellik olayının resmen kabulü yer alır. 1952 yılında profesyonelliğin kabulü ile Türk futbolunda yeni bir dönem başlamıştır.

Bu dönemin bir başka önemli olayı da bir çok Türk futbolcusunun profesyonel olarak yurt

dışındaki takımlarda oynamalarıdır. Beşiktaşlı Şükrü Gülesin, Fenerbahçeli Lefter Küçükandoniadis, Can Bartu ile kaleci Özcan Arkoç bu futbolcularımızın başında yer alır.

İstanbul, Ankara, İzmir’de profesyonel futbol liglerinin kurulması, profesyonelliğin yurt sathında büyük bir yayılış göstererek yurdumuzun pek çok il ve ilçelerinde o il ve ilçelerin adlarını taşıyan spor kulüplerine bağlı profesyonel futbol takımlarının ortaya çıkması ve bunun sonucu olarak Türkiye Ligi adı altında üç ayrı ligin kurulması bu dönemin bir başka önemli olayıdır.

Türk takımlarının Avrupa Kupaları’na katılmaları da bu dönemin bir başka önemli futbol olayıdır. Türk takımlarının Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası, Avrupa Kupa Galipleri Kupası ve UEFA Kupası’nda yer alırken birçok ünlü yabancı rakip karşısında da yüzümüzü ağartan başarılar elde etmeleri; Galatasaray’ın “Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası’nda, Göztepe’nin “UEFA Kupası’nda yarı final oynama başarılarını elde etmeleri ve Fenerbahçe’nin “Balkan Kupası’nı kazanması da bu dönemin Türk futbolu açısından gurur verici olayları arasındadır.

Bu dönemde Türk futbolunda, pek çok yabancı asıllı futbolcunun profesyonel olarak Türk

takımlarında yer almaya başladıkları görüldü. Bunlar arasında dünya çapında ün yapmış isimlerde Türk takımlarının formaları altında yer aldılar.

Türkiye, 100 bine yakin seyirci alabilecek kapasitedeki İzmir Atatürk Stadı’na da yine bu dönemde kavuştu.

İzmir’de futbol

Türkiye’de futbolun ilk beşiği olan İzmir’de İngilizlerin ve rumların kendi aralarında kurdukları özel takımlarla oynadıkları maçlar ve teşkil ettikleri karmaların yaptığı seyahat ve içte oynadıkları karşılaşmalar bu kentteki ilk futbol faaliyetlerini oluşturur.

Ancak İzmir’de ilk kulüpler ancak 1900 yılında kurulabilmiş, bunların arasında Rumların Panionios ve Apollon’u ile Pelops’ları ve bir ermeni kulübü baş sıraları almıştı. bu tarihlerde İzmir’deki futbolun temelini atan İngiliz ailelerin İstanbul’a taşınmış olmaları, kalanların ise futbolu sadece kişisel bir zevk meselesi saymaları bu kentimizde güçlü bir İngiliz kulübünün kurulmasına engel teşkil etmiştir.

İzmir’in ilk Türk futbolcularından dr. Fikret Tahsin Soydan’ın “Türkiye Futbol Tarihi” adlı eserinde yazarı ve izmir’in en eski spor yazarlarından Mehmet Ali Oral’a anlattığına göre; 1908 yılında meşrutiyet’in ilanına kadar İzmir’de Türkler arasında futbol oynanmadığı gerçektir. Dr. Soydan bunun en önemli nedeni olarak da halkın kısa donlulara iyi gözle bakmadığı göstermektedir.

Meşrutiyet’in ilanından sonra izmir idadisi’nin adı “İzmir Sultanisi” olarak değiştirilirken ders programında da önemli islahat yapılmış, bu arada beden eğitimi ve spor da okulun kapısından içeri girmiştir. ancak bu derse bir öğretmen bulabilmek büyük bir problem teşkil etmiş, uzun aramalardan sonra nihayet böyle bir hoca bulunabilmişti. bu öğretmen, uzun süre avrupa’da bulunmuş, bilfiil spor yapmış; bu işten gayet iyi anlayan ve “yakın şarkın bilardo şampiyon” olarak tanınan Melikyan efendi adında bir Ermeni idi.

İşte bu Melikyan efendi, ders programında bulunan eskrim, boks ve jimnastik derslerinin yanı sıra öğrencilerine futbolu da öğreten kişi olmuştu. Okulun yatılı ve gündüzcü öğrencilerinden iki takım kurmuş; bu takımların her oyuncusuyla bizzat ilgilenerek onlara futbolu öğretmiş ve 22 ekim 1910 günü de bu iki takımı Pelops kulübünün sahasına götürerek orada bir maç yaptırmıştı.

İzmir’in bu ilk Türk futbol takımında şu öğrenciler yer almışlardı:

Em’in (şehit), Fikret Tahsin (dr. Soydam), kardeşi Kemal Tahsin (dr.Soydam), Gabriel, Baha Esat (şeker şirketi eski genel sekreteri Tekand), Mehmet Emin, Giritli Şefik (doktor), Süreyya, Hüsamettin, Şahap (Baytar), Rüstem (mühendis), Hüseyin Hulki (dr. Cura, izmir eski milletvekili), Salih (doktor), Hüsnü (Uğurel, Beden Terbiyesi İstanbul Bölge eski müdürü).

1913 yılında ittihat ve terakki cemiyeti katib-i mes’ulü Celal bey’in (eski cumhurbaşkanı Celal Bayar) İzmir’e gelmesi ve burada ilk şubeyi kurarken gençlere de büyük önem vermesi ve onları spora teşvik etmesi sonucu İzmir’de Türk gençleri arasında futbol birden önem kazanmıştı. İşte bunun sonucudur ki, izmir’in futbol alanlarında isim yapmış ilk futbolcuları ortaya çıkmışlardır. Talat, Nejat, Arapfırınlı Süleyman, Şimendiferci Rıfat, Fikret Tahsin, Haşim, Mazlum ve Çakır İsmail bunların arasında akla ilk gelen isimlerdi.

1914 yılında İzmir Sultanisi takımı, İzmir’de mevcut tüm okul ve kulüp takımlarını yenmek gibi üstün bir başarı göstermişti. Bu takımda şu futbolcular bulunuyordu:

Fail (Ordu eski emniyet müdürü), Sudi, ömer, Sakızlı Muammer, Cafer, Muhacir Mehmet, Ödemişli Hamdi, Tatar Hasan, Nihat, Hasan, Çakır İsmail.

Bu tarihlerde Scotch School, Packers, Amerikan Koleji ve Evangelidis Rum Mektebi’nin de güçlü takımları bulunuyordu.

Bütün bunlar olup biterken İzmir’de ilk Türk kulübü kurulmuş bulunuyordu. Bu kulüp, Karşıyaka semtinin gençleri tarafından Omiros tarlasında yapılan tarihi bir toplantı sonucu kurulan “Karşıyaka Terbiye-i Bedeniyye Kulübü” (Karşıyaka Mümarese-i Bedeniyye Kulübü) idi. Daha sonra 1914 senesinde bilahare “Altay” adını alacak “Hilal” kurulmuştu.

1915 yılında izmir’de ilk kez dört kulüp takımı arasında, bir turnuva tertiplenmiş ve oynadığı 6 maçın 5’ini kazanıp 1’inde berabere kalan Altay birinci, Karşıyaka ikinci, Rumların Midilli takımı üçüncü, Trablusgarp takımı da dördüncü olmuştu. Altay’ın gayri resmi İzmir şampiyonu olarak gösterebileceğimiz kadrosunda şu elemanlar bulunuyordu:

Çakır Kemal, K. Apetyan, B. Apetyan, Zare, Hüsnü (Uğurel), Sakızlı Muammer, Zaharyan, Tayyareci Mazlum, Evliyazade Nejat, Alman Küçük Zabiti Schmidt ve Çakır İsmail.

İzmir’de futbolun yeni yeni canlanmaya ve ortaya yeni kulüplerle yeni yeni yetenekli futbolcuların çıkmaya başladığı bir sırada İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali (mayıs 1919), her şeye olduğu gibi İzmir futboluna da ağır bir darbe olmuştu. Karşıyaka ve Altay takımları dağılmış, Türk okullarında futbol diye bir şey kalmamıştı. Kan ağlayan İzmir’in futbolu düşünecek hali yoktu.

Yunan işgal kuvvetlerinin Türklere karşı mezalimi ve bundan cesaret alan İzmirli bazı Rumların aşırı şımarıklıkları, İzmir futbolunda bir anda rumları egemen kılıvermişti. Panionios, Apollon, Pelops sahaları ile talebe çayırı tamamen rum takımlarına kalmıştı. Onlar her hafta bu sahalarda kendi aralarında iddialı maçlar oynuyorlardı. Bu hal, içleri kin ve öfkeyle dolu Türk gençlerini üzüyordu. İşte bunun sonucuyladır ki, Altay kulübünün bazı futbolcularıyla İzmir Sultanisi’nin bazı futbolcuları bir araya gelerek İttihat ve Terakki Mektebi’nin (daha sonra Dumlupınar Okulu) karşısındaki bir binada İdman Yurdu adıyla bir kulüp kurmuşlardı. Bu kulübün futbol takımı işte o işgal günlerinde Rum takımlarıyla yaptığı maçlarda aldığı başarılı sonuçlarla mahzun gönüllere mutluluk serpiyordu.

İdman Yurdu önce yeşil-beyaz renkler altında kurulmuş, sonra formasını kırmızı üzerine beyaz kuşak şekline dönüştürmüştü. Bu nedenledir ki Rum gazeteleri İdman Yurdu’nun Apollon ile yapacağı maçlar öncesinde “kırmızı-beyaz ile mavi-beyaz çarpışıyor” şeklinde haberler yayınlıyordu.

Milli Mücadele’nin büyük zafer ile sonuçlanması ve Yunan ordusunun İzmir’de denize dökülmesiyle kurtulan İzmir, ancak Cumhuriyetin ilanından sonra futbola tekrar dönebilmiş ve Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı’nın kurulmasından sonra İzmir’de Türk takımları arasında “İzmir Futbol Ligi” doğabilmişti. Bu lig, 1923/1924 sezonunda başlamıştı.

KARŞIYAKA ve SPOR

Bir Karşıyakalı için "spor", her şeyden önce Karşıyaka Spor Kulübü (KSK/Kaf Sin Kaf) demektir. Bu kulüp hakkında yazıp çizmiş bir sosyologun belirttiği üzere, "Karşıyaka ve KSK birbirini bütünleyen, birbirlerinin eski deyişle mütemmim cüzleridir. Birisi olmadan diğerinin olması mümkün değildir. Böyle olduğu için de. Kaf Sin Kaf bir kulüpten daha öte bir şeydir. Karşıyaka ile KSK arasındaki güçlü bağı vurgulayan sayısız açıklama bulmak mümkündür. Kulübün ünlü taraftarlarından Arap Osman (Ateş), ‘Biz KSK için doğduk, onun kucağında ölmek isteriz. Yeşil-Kırmızıdan başka aşkımız olamaz. Benim doğduğum, büyüdüğüm, okuduğum, ecdadımın gömülü olduğu yerdir Karşıyaka. Babamın vatanıdır. Bu yüzden KSK'liyiz. Herkes KSK'li olamaz, KSK'li olmak çok zordur, kalbinin güm güm atması gerek KSK için... İster futbol, ister basketbol, ister su topu veya voleybol, her KSK maçı bizim için yeni zafer beklediğimiz bir düğündür. Bu böyle biline? derken; Karşıyaka Futbol Takımı'nın eski amigolarından Hakan Ortabaş, “önce camiaya âşık olduk, sonra takıma... Karşıyaka sevgisinin kökeninde kent sevgisi yatar. Bizi taraftar yapan duygu Karşıyakalılık sevgisidir..." şeklinde konuşmaktadır.

Tarihsel Arka Plan: İzmir'de Sportif Amaçlı İlk Örgütlenmeler

XVIII. yüzyılın sonlarından itibaren İzmir'de kültürel, ekonomik ve sportif amaçlı bazı sivil toplum örgütlerinin kurulduğunu biliyoruz. Osmanlı Devleti, uyrukları ile yabancılara dernek kurma hakkı vermediğinden olsa gerek, söz konusu örgütlerin "kulüp" tabelası altında çalıştıkları anlaşılmaktadır. Müziksever birkaç Rumun, Aroni Okulu'ndan bazı öğrencileri de yanına alarak, (Rum-Ortodoks) cemaat mensuplarını müzik ve fiziki bakımdan geliştirmek amacıyla 14 Eylül 1890 günü kurduğu "Orfevs” isimli kulüp, tespit edebildiğimiz kadarıyla İzmir'in (aynı zamanda) sportif amaç güden ilk sivil toplum örgütüydü. İlk kez Aziz Yeorgios Yortusu sırasında, 23 Nisan 1891 'de verdiği bir konserle cemaat karşısına çıkan bu kulüpten sonra, 1891 yılında yine Rumlar tarafından kurulmuş olan Apollon Kulübü de, aynı Orfevs gibi başlangıçta bir müzik topluğuydu İzmir'de takım düzeyinde ilk spor oyunları 1894'te, Apollon Kulübü ile Bornova'nın İngiliz sporseverleri arasında yapılmıştı. Apollon Kulübü'nün, Aydın Valisi Kâmil Paşa'nın himayesinde 23/25 Mayıs 1904 günü gerçekleştirdiği "Atletizm, Jimnastik ve Bisiklet Müsabakasına katılan Bornova Association Spor Kulübü (Bournabat Athletical) olasılıkla 1894 yılındaki spor oyunlarına katılmış Bornovalı İngiliz sporseverlerinin kulübüydü. 1904 müsabakasına katılan üçüncü kulüp, Bornova Spor Kulübü gibi, ne zaman kurulduğunu tam olarak bilemediğimiz İzmir Spor Birliği'dir.

1895 yılında Orfevs'den ayrılan bazı üyeler, Yumnasio (İdman) isminde ve sadece sporla meşgul olan yeni bir kulüp kurmuşlarsa da, 1898 Ekimi'nde bu iki İzmir kulübü birleşerek, "Panionios İzmir İdman Birliği" ismini aldı. Bornova'daki: Thsevs (Temmuz 1907); Ermiş İdman Yurdu (Nisan 1908); Rum Futbol Takımı (1908) ve Omiros Onasis'in önerisiyle Karataş'ta hayat bulan Pelops İdman Yurdu (1908) ile "Ereton” isimli kulüp, meşrutiyetin ikinci kez ilanından önce, Rumlarca kurulmuş sportif amaçlı diğer örgütlenmelerdi. İzmir Paradiso'da (Şirinyer) kurulu, Uluslararası Amerikan Koleji öğretmenlerinden Sara Snell ve Margaret Forsyhte tarafından hazırlanmış "Eğlence" başlıklı bir rapora göre, Ermenilerin İzmir, Karşıyaka ve Karataş'ta olmak üç spor kulübü vardı ki, Apollon Kulübü'nün Düzenlediği Karşıyaka ve Karataş'taki Ermeni kulüpleri kendi sahalarına sahipti.

1909 yılında kişilere dernek kurma hakkı veren anayasa değişikliği (md. 120) ve Cemiyetler Kanunu ile yasallaşan örgütlenme sürecinde Türklerin de_; sportif etkinlikler yapmak ve kulüp kurmak suretiyle İzmir'in spor yaşamına dahil oldukları görülmektedir.

1960 yılında basıldığını sandığımız bir kaynağa göre, Türkler arasında futbol İzmir'de ilk olarak, 1910 yılında İzmir Sultanisi'nde oynanmıştı. Okulun Avrupa'da tahsil görmüş Melekyan (Ermeni olmalı) isimli jimnastik öğretmeni, öğrencilere futbol dersi vermiş ve dolayısıyla uyanan alâka, Türk kulüplerinin doğmalarını sağlamıştı. Bu kulüplerin ilki, 1912'de kurulmuş olup cumhuriyetin ilk yıllarında "Karşıyaka Spor Kulübü" ismini almıştır. İkincisi ise, 1914 yılı başında kurulduğunu bildiğimiz Altay İdman Yurdu idi.

Karşıyaka Spor Kulübü'nün Kuruluşu

1906 yılında, "Karşıyaka İdman ve Müzik Kulübü" isminde bir sivil toplum örgütünün kurulduğunu biliyoruz. Yaşayıp yaşamadığı tespit edilemeyen bu kulüp, Karşıyakalı Rumların sportif amaçla kurduğu tek örgüt değildi. Karşıyakalı (Rum) gençlerin sporla çok ilgili olduklarını yazan Karara, üç kulüpten daha söz ediyor. Bunların ilki, "tokmak" anlamına gelen Kopanos'tur. Rakipler üzerinde psikolojik üstünlük sağlanmak amacıyla özellikle bu ismi alan kulübün sporcuları, Karavokiri'nin tarlasında idman yaparlardı. İkincisi, Alaybey'deki Eas Kulübü olup, atletizm pisti ve futbol sahası olarak Omiros'un tarlasını kullanırdı. Bunlar küçük kulüpler olduğundan, büyük ve ciddi müsabakalarda renklerini nadiren gösterebiliyorlardı. Üçüncü olarak, "yeterince iyi bir Türk futbol takımıydı denilerek "Altay" (?) ismi verilmektedir. Karara'nın Altay Kulübü merkezinin Soğukkuyu'da olduğunu (?) yazması , sonradan KSK ismini alacak bir başka kulüpten söz ettiğini ortaya koymaktadır.

Dağlaroğlu-San İkilisinin, "bütün Ege bölgesinin de ilktir ve isminin "Karşıyaka İdman Ocağı" olduğunu (?) yazdığı bu Türk kulübünün , en çok Alaybey Rumları ile (Eas Kulübü olmalı) temas ettiği ve çoğu tornacı, marangoz kalfası ve hizmetkâr olan Rumlara her maçta yenildiğini, geç tarihli bir gazete haberinden biliyoruz. Bir başka gazete haberinde ise, 1914 yılı başlarında Karşıyaka'nın, Altay ve Midilli kulüplerinin de katıldığı bir koşu yarışmasına (100 metre) sporcu verdiği okunmaktadır.

KSK'nün kuruluşu ve Osmanlı döneminde yaptıkları hakkında bildiklerimiz, temelde iki kaynağa dayanmaktadır. Bu kaynaklardan ilki, Cemal Ahmet (Umar) Bey tarafından yazılıp, "Spor Âlemi" dergisinin Ekim 1926 tarihli nüshasında yayımlanmış bir makaledir. "Kaf KafKaf, Sin Sin Sin, KafSin Kaf Sin Kaf' tezahüratının da yaratıcısı olan Bankacı Cemal Ahmet Bey, "İzmir Şampiyonu Karşıyaka Kulübü'nün Mazisi" başlıklı makalesinde şunları yazmaktadır:

"Günün birinde 'Karşıyaka Kulübü nasıl teessüs etti (kuruldu)?' diye bir sual karşısında bulunacağımı düşünseydim ve bu suale de benim cevap vermekliğim lazım olduğunu bilseydim, kulübü ilk defa tesis edenlerden küçük yaşımda malumat toplamaya çalışırdım. Fakat o zamanlar ne ben buna ihtimal vermiş ve ne de müessisler (kurucular) bunu düşünebilmişlerdi. İzmir'in eski sporcularıyla Karşıyakalıların pekâlâ hatırlayacakları üzere, Karşıyaka'da 'Omiro Tarlası' denilen o zamanın asri (modern) stadyumunun topraklarında, henüz yeni alınan ayakkabılarını topa ve topla beraber toprağa vurarak burnunu beyaz bir nesne şekline getiren futbol meraklılarının akşam eve dönünce işittikleri ağır sözler bile buranın Cuma günleri kalabalık bir meraklı kitlesi toplamasına mani olamazdı. İşte biz o zamanın kale arkası futbolcularındanız. Görüyorsunuz ki, mazimiz ne kadar şereflidir. Kale arkasında büyüklerin top atmasını bekleyip yumrukla topa vurmaya pek meraklı olan kaleciye topu atmak, bizim için pek zevkli idi. Bazen topa verdiğimiz yanlış falso neticesi top kaleciye gitmezse arkamıza yerden alma küçük bir taş da yerdik. İşte bu bizim gibi, kale arkası futbolcularına taş atan ve bize kale direği taşıtan futbolcular 1328 (1912) senesi Eylülü'nün on ikisinde 'Karşıyaka Kulübü' diye bir spor kulübü yaptılar.

  İzmir'de ilk defa ihya edilen (canlandırılan) kulüp yine Karşıyaka'dır. 1 Teşrinievvel 1338'de (1 Ekim 1922'de) toplanan elli sekiz genç, Karşıyaka'nın 'Gençler Birliği' namı altında ihyasını taht-ı karara aldılar (adı altında canlandırılmasını kararlaştırdılar). Ve faaliyet başladı. Her yerde olduğu gibi evvela işe futboldan başlanıldı. İlk varidat yekûnundan (ilk gelir toplamından) mühim bir kısmı futbol levazımatına terk ed(il)erek (futbol malzemelerine ayrılarak) limandaki Fransız torpidosuyla birinci maç yapıldı. Bu maçı müteakip 'Paniyoniyo' kulübünün terk ettiği, şimdiki Alsancak Stadyumu'nda futbol faaliyetini kuran eski Altaylılar da toplanıp Altayı ihya etmeye karar verdiler. Vaziyet yine az çok Karşıyaka-Altay rekabetiyle teferrüt ediyordu (ayrılıyordu). İzmir'de şimdi her halde adedi haddinden (gerekli olandan) fazla olan kulüpler, son iki sene zarfında teşekkül etti... İzmir'de elan rakipsiz bulunduğumuz tenis şubesini, 1339'da (1923) ve denizciliği 1340'da (1924) teşkil ettik. Tenisçilerimizin adedi her sene tezayüt etmekte (artmakta) ve ecnebilerle yaptıkları temaslarda iyi neticeler almaktadırlar. Denizcilerimiz geçen sene körfez dahilinde bir çok faideli seyahatler yapmıştır... Muhitin İzmir'den ayrılığı, kulübün tarihi ve İzmir'de ilk defa teşekkül etmiş bulunması bize ayrı bir hususiyet bahş etmektedir (özellik kazandırmaktadır)".

  Cemal Ahmet Bey'in yazdıkları, bazı değerlendirmeler yapmamızı kaçınılmaz kılmaktadır. Öncelikle bir fotoğrafa bakarak, 16 yıl önce bir kulübün, hangi ay ve günde kurulduğunu söyleyebilmek bizce mümkün değildir. Ayrıca kulüpte mevcut fotoğrafın, hangisi olduğu da bilinmemektedir. Cemal Ahmet Bey kulübü, hem makalesinin başlığı, hem de içinde, "Karşıyaka Kulübü" olarak anmaktadır ki, bu ifadenin kulübün tam ismi olmadığı bellidir.

“ Bunu elan (şu anda) kulüpte mevcut bir fotoğraftan hatırlıyorum. Çünkü o fotoğraf alınırken, daima bizim de fotoğrafımızın çıkması için kenarlara sokulmaya çalışıp aynı tarzda bir taş yemiştim. Mezkûr (bahsedilen) tarihte teşekkül eden (kurulan) Karşıyaka Kulübü, İzmir'de rakipsiz olduğu için beynelmilel (uluslararası) gibi bir manzara arz ediyordu. İzmirliler Cuma günü bizimkiler ile birlikte egzersiz yapmak için Karşıyaka'ya gelirler ve akşama kadar zedelenip bir kaç defa yamalanan topun arkasından bizleri koştururlardı. Bu beynelmilel vaziyet 330 (1914) senesine kadar devam etti. 330'da İzmir'de Altay İdman Yurdu teşekkül edince_r Karşıyakalılara bir rakip olması dolayısıyla Altay'ı düşünmeye başlamıştık. Altay'ın siyah-beyaz, Karşıyaka'nın kırmızı-yeşil forması, kâh Karşıyaka'da ve kâh ismi bilahare (daha sonra) Talebe Çayırı olan Kârhane Çayırı'nda görünmeye başladı. Bunlar bir sene faaliyetten sonra, kendilerine İttihat ve Terakki Mektebi ve Spor Âlemi Dergisi'nde Sultani'nin iki kuvvetli takımı da iltihak etti (katıldı) Şimdi mevcut dört kulüp doğal olarak) azami faaliyet ibraz ediyorlardı (gösteriyorlardı).Maahaza (bununla birlikte) bunların dördü için de, zamanın meşhur ve eski Rum kulüpleri olan Paniyoniyo ve Apollon'a rekabet edebilmeleri mümkün değildi . 332 (1916) senesi nihayetlerinde (sonlarında) askerlik futbol oynayanlara da sirayet edince; ortada ne Sultani ne İttihat ve Terakki ve ne de Karşıyaka ve Altay kaldı. Hepsinin o kuvvetlice takımları dağıldı. Geride kalanlar sistemi bozmamak ve mevcudiyeti idame etmek (varlığı devam ettirmek) için pek ziyade uğraştılarsa da, tecrübesiz bir takım gençlerin kulüpleri yaşatamayacakları tabii idi. Bu hal iki sene, yani mütarekeye kadar devam etti. Mütareke olur olmaz Karşıyaka tekrar toplanmaya ve teşkilat yapmaya başladı. O zaman İzmir'de, Altay'ın yerine de 'İdman Yurdu' isminde bir kulüp teşekkül etmişti. Gerek Karşıyaka'nın ve gerek İdman Yurdu'nun faaliyetleri de meşum (uğursuz) işgale kadar devam etti. Ve bu o zaman fasıla içinde -münferiden çalışan bir kaç oyuncu müstesna- hemen hemen inkıtaa uğradı (kesintiye uğradı). İstirdaddan (kurtuluştan) sonra İzmir'de ilk defa ihya edilen (canlandırılan) kulüp yine Karşıyaka'dır. 1 Teşrinievvel 1338'de (1 Ekim 1922'de) toplanan elli sekiz genç, Karşıyaka'nın 'Gençler Birliği' namı altında ihyasını taht-ı karara aldılar (adı altında canlandırılmasını kararlaştırdılar). Ve faaliyet başladı. Her yerde olduğu gibi evvela işe futboldan başlanıldı. İlk varidat yekûnundan (ilk gelir toplamından) mühim bir kısmı futbol levazımatına terk ed(il)erek (futbol malzemelerine ayrılarak) limandaki Fransız torpidosuyla birinci maç yapıldı. Bu maçı müteakip 'Paniyoniyo' kulübünün terk ettiği, şimdiki Alsancak Stadyumu'nda futbol faaliyetini kuran eski Altaylılar da toplanıp Altay’ı ihya etmeye karar verdiler. Vaziyet yine az çok Karşıyaka-Altay rekabetiyle teferrüt ediyordu (ayrılıyordu). İzmir'de şimdi her halde adedi haddinden (gerekli olandan) fazla olan kulüpler, son iki sene zarfında teşekkül etti... İzmir'de elan rakipsiz bulunduğumuz tenis şubesini, 339'da (1923) ve denizciliği 340'da (1924) teşkil ettik. Tenisçilerimizin adedi her sene tezayüt etmekte (artmakta) ve ecnebilerle yaptıkları temaslarda iyi neticeler almaktadırlar. Denizcilerimiz geçen sene körfez dahilinde bir çok faideli seyahatler yapmıştır... Muhitin İzmir'den ayrılığı, kulübün tarihi ve İzmir'de ilk defa teşekkül etmiş bulunması bize ayrı bir hususiyet bahş etmektedir (özellik kazandırmaktadır)".

    İkinci kaynak, Gazeteci Yaşar Aksoy’un 1980'li yıllarda, bazı Karşıyakalılarla yaptığı görüşmelerden aktardıklarıdır. Kadızade Zühtü Bey (Işıl), Aksoyun teybine şöyle konuşmuştur: “KafSin Kafin kurulduğu tarih 1912'dir... İzmir'de Rumların Paniyanios, Apollon ve birçok kulüpleri vardı. Bornova'da da İngilizlerin kendi aralarında bir toplulukları mevcuttu. O tarihte biz de aramızda para toplayarak top aldık. Kısa pantolonlarla o günün sahası olan Osmanpaşa Camii’nin yanındaki ilk mektebin bulunduğu yerin bitişindeki arsada  oynamaya başladık. Bu arsa şimdiki çocuk yuvasının bulunduğu köşkle bir tarafı Alaybey'de, diğer tarafı Karşıyaka'da olan geniş bir bahçe idi, sahibi de Omiros isminde Rus asıllı ve eşi İngiliz olan Karşıyakalı bir kişi idi... Aramızda ilk defa bir topluluk kurmaya 5-6 arkadaş o günlerde bu arsada karar verdik. Ağabeyim Kadızade Raşit, Teyzezadem Süreyya İplikçi, ben, Refik Civelek, Osman Nuri, Örnekköylü Hüseyin bir zeytin ağacının altında, hafif yağmurlu bir günde biz de bir kulüp kurmayı tasarlamıştık. İçimizdeki milli heyecan bir yangın gibi ateş almıştı. Bize muhitimizden çığ gibi gençlik katıldı. Kendi aramızda bir takım yapmıştık. 2-3 ay sonra da, bu topluluğumuzu daha çok canlandırmayı düşündük. Bu bizim için bir özlem olmuştu. İttihat-ı Terakki Cemiyeti'ne müracaat ettik, 'bizi himayenize alınız bir kulüp teşkil edelim, daha verimli çalışmak arzusundayız' dedik. Olumlu karşıladılar, 'size bir oda tahsis edelim burada teşkilatlanın, bu kulübü vilayete müracaat ile tescil edebiliriz' dediler. Bu büyük bir ümit olmuştu. Haftanın birkaç günü de akşamları burada toplanıp, tasarladıklarımızı büyüklerimize iletiyorduk. Onlardan büyük teşvik görmeye başlamıştık. Bir müddet sonra vilayete müracaatla hukuk müşavirliği kanalı ile kulübümüz 'Karşıyaka Mümaresei Bedeniye Kulübü' ismi altında teşekkül etmiş oluyordu. KSK artık doğmuştu. Tarih 1 Kasım 1328 yani 1912 idi...”.

Sadi Bey (İplikçi) ise şunları söylemişti: "Sene 1912, Karşıyakalılar bir spor kulübüne kavuşuyorlar, sevinç içindeler. Büyüklerimiz Omiros'un tarlasını temizlemişler, seyyar kale direklerini dikmişler, üstüne de gaytan ipini çekerek kale kurulmuş aralarında oynuyorlar. Biz küçükler de kalenin arkasına topun kaçmasını bekliyoruz. Yakalayıp ayakla vurup kendilerine gönderelim diye. Rumlar o sırada Karavokiri Tarlası'nda (istasyon civarı) top oynarlardı. Soğukkuyu Caddesi'nde demiryoluna nazır Hacı Ziya Bey'in evlerinden birisini büyüklerimizden Hüsnü Tonak, Tahir Bor, merhum Avukat Fevzi, Fikri Altay, Raşit Kadızade, Süreyya İplikçi, Sezai Çullu döşemişler, bir de çaylı toplantı düzenlemişler, sporseverler ile sporcu gençleri davet etmişlerdir. Biz küçüklere de çay, pasta tevzii için vazife vermişlerdi. Küçük, büyük herkes sevinçli idi. Karşıyaka Mümareseyi Bedeniye Kulübü resmen kuruluyordu. Renk seçmek hususunda bir hayli tartışma yaptılar. Nihayet yeşil Müslümanlığı, kırmızı da Türklüğü temsil etsin diye yeşil-kırmızı renkte karar kıldılar... O günkü toplantıda büyüklerimiz aralarında topladıkları paralar ile formalar ısmarlandı. Futbol ayakkabısı çok pahalı idi. Her oyuncu kendi ayakkabısını temin edecekti. Bu da babalarımızca sağlanmıştı. Kulüp yeni top aldı. Yeni formalarla oyuncular kendi temizledikleri sahada, çizgilerini bile çekmeden aralarında maç yapmaya başladılar... O tarihte birinci takımımızı teşkil eden oyunculardan aklımda kalanları sıralıyorum: Hepsi rahmete kavuşmuş olan Raşit Kadızade (kaptan), Suat Karşıyaka, Refik Civelek; kaleci Salih, Çakır Kemal, İtalyan Hanri Barker, Örnekköylü Hüseyin Ağabey, Kemalpaşalı Sarı Ali, Zühtü Işıl, Muharrem, Hüsamettin. Tüzükteki resmi kurucular ise şu isimlerden ibaretti: Raşit Kadızade, Süreyya İplikçi, Hasan Fehmi, Cemal Ahmet Umar, Fikri Altay, Halit Onaran, Tahir Bor, Hüsnü Tonak, Zühtü Işıl, Cemil Erkli, Süleyman Danyal, Sadrettin İşçimenler...".

Dikkat edileceği üzere, kendisine mikrofon tutulan her isim, kuruluş tarihi olarak 1912 yılını vermekte, ancak Ahmet Cemal Bey'den farklı olarak, kulübün isminin "Karşıyaka Mümaresei Bedeniye" olduğunu söylemektedirler. Oldukça yeni bir çalışma, kaynak belirtmeksizin önce "Karşıyaka Terbiye-i Bedeniye (Kulübü)" ismini vermekte; daha sonra, Ahenk gazetesinde çıkmış bir haberden hareketle KSK"nün "Terakki" ismiyle kurulmuş olduğunu ima etmektedir.

"Karşıyaka'da İdman Kulübü Tesisi" başlıklı ve 19 Aralık 1914 tarihli söz konusu haberde şunlar yazılıdır:

"Her türlü mümarese-i idmaniye’ye (beden eğitimine) hizmet etmek emeliyle Karşıyaka'da (Terakki) namı altında (ismiyle) bir kulüp tesis edilmiştir. Kulüp, Karşıyaka Müdafaa-i Milliye Şubesi dairesindedir. Futbol oynamak, kayıkta kürek çekmek, koşmak, yürümek gibi her birisi menafi-i azimeye mucip olan (önemli yararlara neden olan) enva'i idmanlar (çeşitli beden eğitimleri), sporlar icra etmek isteyen gençlerimizin, bugünkü cuma gününden itibaren muamele-i kaydiyelerine ibtidar edilecektir (kayıt işlemlerine başlanacaktır). Muamele-i kaydiyenin cuma günleri zevali saat (öğleden sonra) ikiden altıya kadar ve eyyam-ı sairede (diğer günlerde) beşten sekize kadar icrası karargir olmuştur".

Terakki'nin tamamen yeni ve KSK'yle ilgisiz bir sportif örgütlenme olduğu açıktır. En azından bu haberin yayımlandığı tarihte, Karşıyaka'nın var olduğunu çok iyi biliyoruz. Bu sebeple "Terakki" ismiyle kurulmuş olması mümkün değildir. İsminden de anlaşılacağı üzere Terakki Kulübü, İttihat ve Terakki Fırkası'nın deyim yerindeyse çocuğudur. Altay İdman Yurdu'nun kurulması ve gelişmesinde, söz konusu fırka ve fırkayla bütünleşmiş bir kültürel kuruluş olan Türk Ocağı İzmir şubesinin oynadığı rol bilinmektedir. Haberde ismi geçen Müdafaa-i Milliye, savaştan kaynaklanan sıkıntıları hafifletmek amacıyla İttihatçılarca kurulmuş olup, Karşıyaka'da da bir şubesi vardı. Anlaşılan o ki, İttihat ve Terakki İzmir'in kuzeyinde de (güneyinde Altay), spor alanında gayrimüslimlerin üstünlüğünü, hiç değilse dengeleyecek bir girişimde bulunmuştur.

16 Ağustos 1909 tarihli Cemiyetler Kanunu, "cemiyet teşkili evvelce (önceden) ruhsat istihsaline menut (alınmasına bağlı) değildir. Şu kadar ki, teessüsünü müteakip (kuruluşundan sonra), 6 maddeye tevfikan (uygun olarak) behemehal (mutlaka) hükümete ihbar edilmesi (bildirilmesi) lazımdır" demektedir (md. 2). Aynı kanunun 12. maddesi, "herhangi bir cemiyet hükmü bir şahsiyet (tüzel kişilik) iktisap edebilmek (kazanabilmek) için hükümete bir beyanname verme" zorunluluğu getirmektedir. Aksoy'la söyleşen Karşıyakalıların söylediklerinden, İttihat ve Terakki Fırkası'nın da yardımıyla Cemiyetler Kanunu hükümlerinin yerine getirildiği anlaşılıyor. Anlaşılamayan, kulübün kurulduğu sıralar, hatta 1913 yılında, İzmir'de yayımlanmış gazeteler ve Yunanca kaynaklarda bu Türk kulübünden hiç bahsedilmiyor olmasıdır. Bu durumda, kulübün kuruluşuna katkı koyan ve/veya bu sürece tanıklık etmiş Karşıyakalıların söylediklerine itibar etmek gerekiyor: KSK, "Karşıyaka Mümarese-i Bedeniye Kulübü" ismiyle kurulmuştur. Ahenk’in "Karşıyaka" demesi olasılıkla "Karşıyaka Mümarese-i Bedeniye Kulübü" isminin tamlama içermesi nedeniyle söylenmesi ve yazılması zor ve uzun olduğu içindi.

KAYNAK : E.Berber-E.Serçe-Karşıyaka Tarihi

Spor-Tahmin Dergisi “Evvel Zaman içinde, Tarihten bir yaprak” köşesinde yayınlanan yazı… (Aralık 1959 sayısı)

İZMİR’DE İLK TÜRK FUTBOL TAKIMI NE ZAMAN KURULDU ?

İzmir’de, Türkler arasında futbolun ilk defa ne zaman, kimler arasında ve nerede oynandığının gazetemiz “Spor Tahmini” dergisi  okuyucuları tarafından merak edildiğini, bize gelen mektuplardan anlamaktayız. İzmir’in en eski Türk futbolcularından. Sayın Dr. Fikret Tahsin Saydam, bu mevzuda ezcümle şunları anlatmaktadır:

“Hürriyetin ilânına kadar İzmir de Türkler arasında futbol oynanmamıştır. Spor ve bu meyanda futbol mekteplerimize henüz gitmemişti. Halk  da kısa donlulara iyi gözle bakmıyordu. Bilindiği gibi hürriyetin İlanı üzerine memlekette birçok ıslahat yapıldı. İzmir İdadisi, ismini değiştirerek (Sultanî) oldu. Sportif oyunlar programa alındı. Fakat bu derslere bir hoca bulmak mesele idi.

Bu işten anlar, yakın Şarkın Bilârdo şampiyonu diye tanınan Melikyan isminde bir  Ermeni münevveri bulundu, jimnastik hocası olarak mektebe alındı. İşte futbolu İzmir'deki Türklere, bu zat öğretmiş ve yaymıştır.

Ders olarak programda eskrim, boks ve İsveç usulü beden hareketleri vardı. Melikyan talebeler arasından leyliler (yatılılar) ve nehariler (gündüzlüler) diye iki futbol takımı teşkil etti. Ve  Pas diye buna derler,  Şut böyle çekilir, gol şöyle olur, diye öğretmeye başladı. Ve bir gün bizi Pelops kulübünün sahasına maç yapmaya götürdü.

İzmir’in ilk ve  tek Türk futbol takımı, böylece, Sultani’nin leyli ve neharî talebelerinden meydana geldi. Bundan evvel İzmir’de «Türk futbol takımı» diye bir teşekkül ne görülmüş ve nede işitilmiştir. Takım, ilk fotoğrafını 1910 senesi Ekim ayının 22'sinde çektirmiştir.

1914-1915 mevsiminde İzmir’de mevcut bütün mektep ve kulüp takımlarını yenerek şampiyon olan meşhur Sultani takımı kadrosu şöyleydi:

Kaleci: Faik (Eski Ordu Emniyet Müdürü)

Müdafiler :  Sudi,  Ömer (merhum),

Muavinler: Muammer ( Sakız Adalı ve halen Bursa’da), Cafer (Demirci kazasında harp malûlü), Mehmet (muhacir),                       

Muhacimler: Hamdi (Ödemişli) Hasan (Kazanlı Tatar), Hasan Efendi (Darüşşafakalı), Nihat (Geri kumpanyasında şef), Çakır İsmail.”

İLK KULÜPLER

İzmir’in İlk Türk futbolcularından Şimendiferdi Rıfat Bey de bu hususta şu malumatı vermektedir:

    “Hürriyetin ilânından evvel İzmir’de futbol yabancı unsurlar arasında oynanıyordu. Türklere yasaktı. Hem böyle kısa don ve bir fanila ile sahaya çıkıp oynamak biraz da ayıp , sayılıyordu. Biz küçükler bu oyuna şurada burada rastladıkça seyretmekten kendimizi alamıyorduk. ' Bornova ve Buca’da İngilizlerin kuvvetli takımları vardı.

Talebe çayırında oynayan Pelops karışık takımı, Alsancak’ta Panionios ve  Apollon Rum kulüpleri. Ermeni kulübü, mekteplerden İskoç School Packsaers, Amerikan Koleji, Rum Evangelidis mekteplerinde kuvvetli ekipler kurulmuştu.

    Türklerden evvelâ Amerikan kolejinde talebe olan Talat’ın oynadığını biliyorum. Çünkü biz futbola başlayınca gerek Talât ve gerekse de Nejat bize futbol kaidelerini öğretmekte ve nizamnameleri tercüme etmekte epey yardım etmişlerdir.

      Hürriyet ilân edildiği zaman İzmir’de futbol bu durumda idi. Hiç unutmam bir gün Sultani mektebi talebesi( ben de aralarında) haftalık gezintilerinden birisinde Kemer istasyonu civarında Kanlı çeşme mevkiindeki futbol sahasında iki takımın futbol oynadığını gördük.

     Durduk, seyrettik ve biz de oynamağa karar verdik. Oynayanlardan topun ve malzemenin nereden tedarik edileceğini öğrendik.  Azmimiz kati idi. Hemen ertesi gün aramızda para topladık ve bir top aldık. Ertesi haftaki gezintimizde biz de oynamağa başladık. Başladık ama bütün mektep talebesi üç dürt yüz kişi hepimiz birden topun arkasından koşuyorduk. Bunu gören Rum futbolcular:

“Böyle olmaz!” dediler ve on birer kişilik iki takım halinde ve karşılıklı nasıl oynanacağını gösterdiler. Fakat “topa biz hepimiz para verdik. Hepimiz oynamak isteriz” dedik; “Sıra İle oynarsınız” dediler, öyle yaptık. Bunun üzerine nizamnamelerini istedik. Talât ve Baha Esat tercümeler yaptılar.

 İşte futbol İzmir’de Türkler arasında ilk defa o gün böyle başlamış ve böyle oynanmıştı. Çok geçmeden bir (Sultani futbol takımı) kuruldu. Bu takımın  oyuncuları yavaş yavaş bulundukları semtlerde yanlarına arkadaşlarını alarak buldukla  düzlük ve çayırlarda futbol oynamaya başladılar. Böylece sırasıyla : Karşıyaka, Altay, Midilli, Trablusgarp, Turan kulüpleri  işte böyle meydana gelmişlerdir.

Vakta ki Celâl Bey –Reisicumhur Celal Bayar- İttihat ve Terakki kâtibi mesulü sıfatıyla İzmir’e geldi  (1913) ve fıkra teşkilâtını kurdu, beni çağırdı, görüştü ve gençleri  himayesi altına alacağını söyledi. Tahsisatta ayırdı. Kulüpleri (kulüp dediğimiz zaman beş on gencin bir araya gelmesiyle kurulan, ne tescil, ne de nizamname gibi kayıtlara tabi olmadan futbol oynayan teşekküllerdir) parti binaları içine aldı. Artık futbol Türkler arasında da aldı, yürüdü.

Nejat. Sedat, Talât, meşhur oyuncu Arapfırınlı Süleyman, Hüsnü, Doktor Fikret, kardeşi Doktor Kemâl Tahsin. Haşim, Mazlûm ve ben zamanın belli başlı ve kuvvetli oyuncuları idik, Raif Nezihi, teşkil ettiğimiz Albay kulübünün müdürü, ben de  kaptanı idim. Vasıf ve Necati de  aramızda ve bize önderlik edlyor1ardı.

İşte böylece İzmir’de kuvvetli bir Türk takımı vücut bulmuş oldu. Bornova'ya gittik ve o zamana kadar yenilmemiş olan Bornova İngiliz takımını 3-1 yendik. İngiliz takımında Mamaka isminde meşhur bir müdafi vardı ki kale  vuruşlarında topu bir kaleden öbür kaleye atardı. Panionios’un 90 futbolcusu vardı. Fakat bizim onbiri yenemiyorlardı. O zamanlar Panionios  sahasında (şimdiki Alsancak Stadı) tribün falan ne gezer. Maçlar ayakta ve maçın ehemmiyetine göre getirilen sandalyelerden seyredilirdi.

Birinci Dünya Harbi senelerinde yapılan mühim maçlar cidden heyecanlı oturdu. Vali Rahmi Bey, Müftü Cevherizade Ahmet Hamdi ve bütün büyüklerimiz gelir seyrederlerdi. Rum Evangelidis mektebinin bandosu bir tarafta, bizim askerî bando karşı tarafta arzı mevki ederlerdi. Rum seyirciler arasında başta Metropolid meşhur Hristostomos olmak üzere bütün Rum büyükleri bulunuyordu. Zamanla aramıza İstanbul'daki Oberle Biraderler  gibi, İzmir’in meşhur ikileri, Apetyan Biraderler ve Alman küçük zabit Karl Ştayninger girince Altay takımı çok kuvvetlendi. Artık İzmir’de yenmediğimiz takım kalmamıştı. İdmana gelen ecnebi gemilerindeki futbol takımlarıyla de karşılaşıyorduk. Bazan öyle kuvvetli gemi takanlarına rastlıyorduk ki sormayın. Fakat çok istifade edendik. Bir defa bir İsveç gemi takımı bize ilk devrede 12 gol atınca gözümüz yıldı. Haftayım arasında pılımızı, pulunun topladık ve sıvıştık.”

Derleme: Vehbi Moğol

Spor Tahmini Dergisi – Aralık 1959 sayısı

Apollon futbol takımı 1921

İzmir’de Futbol
Dr. Günver Güneş

    19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nda Batı’ya açılış sosyoekonomik alanda olduğu gibi spor alanında da kendini gösteriyordu. İzmir de tıpkı Selanik ve başkent İstanbul gibi Avrupa’ya açılma sürecinde, Avrupa tarzı sporların ortaya çıktığı bir kent olma özelliğindeydi. 19. yüzyılın son çeyreğinde İzmir’in zengin Levanten ailelerinin eliyle sırasıyla futbol, tenis, bisiklet, eskrim, yüzme, kürek, atletizm, kriket, jimnastik ve boks kentte yayılmaya başlayan spor dallarındandı.(1) Bunlar arasında futbolun popülaritesiyle öne çıkışı ve daha sonra imparatorluğun diğer şehirlerine ulaşması halkın bu spor dalına gösterdiği ilgiyle açıklanabilir.

       Futbolun Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk kez nerede oynandığı konusunda hâlâ somut bir belge ortalıkta görünmezken, elde edilebilen kaynaklardan ilk futbol maçlarının başkent İstanbul’dan çok önce, 1870’li yılların sonlarında İzmir ve Selanik’te oynandığını söyleyebiliyoruz.(2)
İzmir’de futbol 19. yüzyılın son çeyreğinde birkaç İngiliz ailesinin gençleri tarafından hem eğlenmek, hem de spor yapmak için aralarında gerçekleştirdikleri oyunlarla başlamıştı. Daha 1880’li yıllarda kentte futbolun popüler bir spor olduğu, Bornovalı İngiliz gençler arasında oynandığı bilinmektedir. Bu durum İngiliz Konsolosluğu raporlarına kadar yansımıştır.(3) İzmir’de ikamet eden La Fontaine ailesinin ileri gelenleri, kentteki diğer İngiliz ailelerinin de katılımıyla 1894 yılında “Bournabat Football and Rugby Club” adıyla bir futbol ve Rugby kulübü kurdular ve bu tarihten itibaren faaliyetlerini belirli bir organizasyon ve disiplin içerisinde bu kulüp çatısı altında yürüttüler.(4) Bournabat Football and Rugby Club, Türkiye’de resmi nizamnamesi ve tüzüğü ile oluşmuş ilk futbol takımıydı. Kulübün kurucuları arasında Arthur Whithall, James La Fontaine,(5) Edwin Whithall, Frank Whithall, Edwin Giraud, Henry Joly, Richard La Fontain gibi İngiliz ve Fransız tabiyetinde bulunan birkaç sporcu genç yer alıyordu.

    19. yüzyılın ilk yıllarına kadar İzmir’in zengin Levanten ailelerinin tekelinde olan futbol oyunu daha sonra Rum takımları olan Panionios, Apollon ve Pelops ile Ermeni takımları Apetyan ve Vartanyan’ın katılımıyla geniş halk yığınlarına ulaştı. Özellikle Bornova’da oturan Rumlar bu oyunu İngilizlerden öğrendiler. Kısa süre içinde İzmir’de neredeyse bütün Rum gençleri sihirli meşin yuvarlağın peşinden koşturmaya başladı.(6)

     Nicos Karacas’ın ifadesine göre “İzmir’in Rum gençleri işi öylesine ilerlettiler ki kendilerine futbolu öğreten İngilizlere oyuncu verecek duruma geldiler”. Ancak yine de İzmir’deki futbol etkinliğinin en önemli merkezi Bournabat Football and Rugby Club’dı. 1890’lı yılların İzmir’deki en güçlü takımı da tartışmasız Bornovalı İngilizlerin futbol takımıydı. Bu takım şu isimlerden oluşuyordu: M.J. Whithall, Ed. Charnaud, Percy Joly, Jim. R. Giraud, Pelcoc Whithall, A.J. Whithall, Herbert Joly, A.E. La Fontaine, Edmund Giraud, Jim Gout, Hav. Joly, Th. Tarrazzi, Herbert Whithall, D. Whithall, Eddie Whithall, G. Whithall, J. Whithall.(7)

       İzmir’de İngilizlerin kendi aralarında ve dışarıdan misafirleriyle yaptıkları maçlar yerel basına konu olduğu gibi, zaman zaman İstanbul gazetelerine de yansıyordu.(8) 1891-1892 yıllarında özel günlerde yapılan futbol karşılaşmaları(9) 1893 yılından itibaren alışkanlık haline getirildi. Yeni yılın ilk günlerinde programlanan maçlarda Bornovalı İngiliz gençleriyle İzmir’de yaşayan İngiliz gençleri bir araya geliyorlardı. 1894 yılında Bornova’da gerçekleşen böyle bir müsabakayı dönemin en güçlü kadrosuna sahip Bornovalı İngiliz gençleri kazanmıştı.(10) Bu müsabakaların sonraki yıllarda da devam ettirildiğini, yerel basındaki haberlerden biliyoruz. Nitekim 1897 yılı Ocak ayında düzenlenen bir turnuvada “Smyrna Club” futbol takımı birinci olmuştu.(11) 1897 yılı Ocak ayının son haftasında İzmir limanında demirli bulunan İngiliz donanmasına mensup gençlerden oluşan bir takımla, çoğunluğu İngiliz asıllı İzmirli gençlerden meydana gelen takımlar arasında Bornova sahasında yapılan maçı İzmir’in İngiliz gençleri kazandılar.(12) Bu iki ekibin Karşıyaka’da bir maç daha yapacakları Ahenk gazetesinde okuyuculara duyurulmuş, ancak maçın sonucu gazetede yer almamıştı.(13) 1897 yılı sonlarında İzmir limanında bulunan İngiliz savaş filosu mürettebatının kendi arasından çıkardığı bir takımla Bornova İngilizlerinin futbol takımları arasında Bornova’da oynanan maçı da Bornova kulübünün kazandığını yine Ahenk gazetesinin sayfalarından öğreniyoruz.(14)
 

İzmir-İstanbul Şehirleri Futbol Temasları

    Türkiye’de şehirlerarası futbol müsabakaları ilk kez 19. yüzyılın sonunda İzmir ve İstanbul’un gayrimüslim gençlerinden oluşan karma takımlar arasında oynanan maçlarla gerçekleşti. İzmir’de 1880’li yıllarda İngiliz aileler arasında futbol bir eğlence unsuru haline gelmişken, İstanbul’da 1890'larda henüz futbolun ne olduğu bilinmiyordu. İstanbul’daki İngilizleri futbol ve rugby oynamaya İzmir’den bu şehre giden James La Fontaine alıştırırken, İstanbul’daki İngiliz tebaasından Hanry Pears da İstanbul’da futbolun yayılıp gelişmesine öncülük ediyordu. İki şehir arasında spor konulu temaslar İngiliz ailelerin girişimiyle başladı. İzmir ve İstanbul’da bulunan İngiliz aileleri 1897 yılından itibaren her sene bir şehirde yapılmak üzere beş yıl boyunca futbol ve rugby maçları düzenlediler.(15) Daha çok eğlence unsuru taşıyan ve iki şehirdeki aileleri kaynaştırmayı amaçlayan bu etkinliğin daha sonraları büyük bir rekabet ortamını da hazırladığını belirtmek gerekir. Bu müsabakalarda İzmir karmasının iskeletini 1894 yılında İngiliz ailelerinin Bornova’da kurmuş oldukları Bournabat Football and Rugby Club ile (16) İstanbul’da 1896 yılında Kadıköy’de kurulan Moda Football and Rugby Club oyuncuları ve üyeleri oluşturuyordu. İzmir ve İstanbul’daki İngiliz ailelerin birbirlerini ziyaretleri esnasında gerçekleşen futbol ve rugby müsabakalarının ilki 1897 yılında İstanbul’da yapıldı ve futbol maçını 2-1 İzmir karması kazandı.

    Bir yıl sonra İzmir’deki maçı da yine İzmir karması 3-2 galip bitirmeyi başardı ve takımın İstanbul’a olan üstünlüğü üçüncü maçta da kendini gösterdi; 1899 yılında İstanbul’da gerçekleşen karşılaşmayı İzmir karması 1-0 önde tamamladı. 1899’dan sonra, bilinmeyen bir nedenle İzmir-İstanbul futbol müsabakaları durdu. 1904 yılında yeniden başlayan karşılaşmaların o yılki galibi yine İzmir oldu; ekip dördüncü müsabaka sonunda da sahadan 4-2’lik galibiyetle ayrıldı.

  19. yüzyıl sonu-20. yüzyıl başlarında İzmir futbolunun İstanbul futboluna belirgin bir üstünlüğü söz konusuydu. 1904 yılındaki son karşılaşmaya İzmir takımı şu tertiple çıktı: A. Whithall, Harry Paterson, P. Brusah, R. La Fontaine, George Keon, E. Whithall, Edmond Giraud, Albert Whithall, A. La Fontaine, H. Culy, Jim Giraud.(17) 1897 yılında yayılmaya başlayan ve 1904 yılında İstanbul futbol liginin düzenlenmesi nedeniyle ara verilen İzmir-İstanbul karmaları futbol maçları İstanbul Futbol Birliği’nin bir kereye mahsus organizasyonuyla 1908 yılında bir kez daha gerçekleşti. 11 Aralık 1908 tarihinde İstanbul’da gerçekleşen karşılaşmada İzmir karması ile İstanbul lig şampiyonu Galatasaray bir araya geldiler ve maçı 3-1 İzmir ekibi kazandı.(18) Bu müsabaka Türk futbol tarihi araştırmacıları tarafından şehirlerarası resmi maçların ilki sayılır. Daha önce iki şehir arasında gerçekleşen temaslar Levanten ailelerin birbirlerini ziyaretleri sonucu gerçekleşmişti. Son karşılaşmanın resmi kurallar çerçevesinde organize edilmiş olması böyle bir düşünceyi doğurmuş olabilir. Bu arada özellikle İstanbul’da İstanbul Futbol Birliği tarafından düzenlenen maçlar seyirci, futbolcu ve kulüpleri memnun ettiğinden, şehirlerarası maçlara yine ara verilmişti. İki şehrin kulüp yetkililerinin uzun görüşmelerinden sonra İstanbul ve İzmir şehir karmaları Balkan Savaşlarının karanlık günlerinde 1913 yılında yeniden bir araya geldiler; fakat bu kez İstanbul takımları tamamen Türk oyunculardan kurulu olarak sahaya çıkarken, İzmir takımı yine şehirdeki İngiliz gençleriyle birlikte birkaç Rum oyuncu takviyeli takımla müsabakaları gerçekleştirdi. İzmir karması ilk müsabakasını 2 Haziran 1913 tarihinde İstanbul şampiyonu Galatasaray’la yaptı ve Galatasaray maçı 2-1 kazandı; karşılaşma, İzmir ekibinin büyük itirazlarıyla tamamlanabildi.(19) İstanbul’daki ikinci maçını Fenerbahçe ile oynayan İzmir karması, oldukça iddialı hazırlanmış olmasına rağmen ilk maçın yorgunluğunun etkisiyle sahadan 4-1 yenik ayrıldı. İzmir karması son maçını İstanbul karması ile yaptı. Altı Fenerbahçeli ve beş Galatasaraylı oyuncudan kurulu olan İstanbul karması, karşılaşmada İzmir ekibini 2-0’lık skorla mağlup etti.(20) Bu maçların ilginç yanı İzmir’de Nejat Evliyazade, Sedat, Talat, Arap Fırınlı Süleyman, Hüsnü, Dr. Fikret, Dr. Kemal Tahsin, Haşim ve Mazlum gibi birçok Türk futbolcusu arken, İzmir karması oyuncularının hepsinin yabancı olmasıdır.

1906 Ara Olimpiyatlarında İzmir Futbolu

     20. yüzyıl başlarına gelindiğinde, Osmanlı İmparatorluğu’nda İzmir ve Selanik futbolda hâlâ İstanbul’dan oldukça ileri durumdaydılar. 1906 yılında Yunanlılar modern olimpiyat oyunlarının 10. yıldönümü dolayısıyla Atina’da bir “ara olimpiyat” düzenlediklerinde Osmanlı’dan futbol dalında Selanik ve İzmir takımları katılmışlardı. Ara olimpiyatlarda yapılan futbol maçlarında Danimarka karması İzmir’i 5-0, Atina karmasını 9-0 yenerek birinci olurken, Atina karması da Selanik karmasını 5-0 mağlup etti. Ancak Atina karması bilinmeyen bir sebeple İzmir karması ile yapacağı maça çıkmadığından hükmen yenik sayılarak diskalifiye edildi ve böylece Selanik karmasını 3-1 mağlup etmiş olan İzmir karması ikinciliği elde etti. Bu, İzmir futbolunun resmi karşılaşmalardaki en büyük başarısıydı.

     Atina’daki ara olimpiyatta ikinci olan ve gümüş madalya kazanan İzmir takımı şu oyunculardan kuruluydu: Edvin Charnaud, Zare Kuyumcuyan, Edward Giraud, Jack Giraud, Hanry Joly, Percy La Fontaine, Donald Whithall, Albert Whithall, Godfrey Whithall, Herbert Whithall, Edward Whithall.(21) 1906 yılında takımın neredeyse yarısı Whithall ailesinin üyesiydi; takımda Levanten ailelerin çocuklarının dışındaki tek oyuncu, İzmir Ermenilerinden olan Zare Kuyumcuyan’dı.

İngilizlerden Sonra Rumlar da Futbol Sahalarında

İzmir’de 19. yüzyıl sonlarından itibaren şehirde önemli bir nüfus yoğunluğu bulunan Rumlar da, İngilizlerin ardından futbol alanlarına indiler. 20. yüzyıl başlarında kentte Rumların Panionios, Apollon ve Pelops kulüplerinin yanı sıra Ermenilerin de Vartanyan isimli futbol takımı bulunuyordu. 1900’lerin ilk yıllarında İzmir’de futbol adına en önemli etkinlik, Rum ve Ermeni takımlarının İngilizlerle yaptıkları müsabakalardı. Bu müsabakaların yanı sıra kentteki İngiliz ailelerinin çocukları ile limana demirleyen yabancı askeri filoların mürettebatı arasında da maçlar yapılmaya devam etti. 1902 yılı Mart ayında limanda bulunan İngiliz donanmasına mensup mürettebatla Bornova’daki İngiliz takımı arasında oynanan karşılaşmayı İngiliz donanmasına mensup gençler 20-10 kazandı.(22) Bu döneme ait İzmir’deki spor kulüplerinin bir arşivinin şimdiye kadar bulunamamış olması ve dönemin basınının bu organizasyonlara gereğince yer ayırmaması nedeniyle futbol maçları hakkında yeterince bilgi sahibi olamıyoruz. Sözünü ettiğimiz karşılaşmaların çoğu, bugünkü Şirinyer Hipodromu'nun bulunduğu alan ile, Alsancak Stadı'nın yer aldığı Punta çayırı ve Bornova spor sahasında yapılıyordu.(23)

Bu futbol sahalarındaki maçlara Bornova ve Buca’daki İngiliz takımlarının yanı sıra Panionios, Apollon, Pelops gibi Rum ve Vartanyan gibi Ermeni kulüpleri ile Scotch, Packsers, Amerikan Koleji, Evangelidis okul takımları da katılıyorlardı. İzmir Türkleri 20. yüzyıl başlarında bu müsabakalarda yalnızca seyirci olarak yer alıyorlardı.

           İzmir’deki Rum kulüpleri içerisinde en çok göze çarpan Apollon oldu;(24) takım 1900 yılından itibaren İzmir’deki Rum cemaati arasında oldukça popüler bir hale gelmişti. İyi bir kadroya sahip olan Apollon önemli sonuçlara da imza attı. 1911 yılında Avusturya milli takımını mağlup eden takımın bu başarısı Avusturya Bahriye Nezareti tarafından bir yazıyla kutlandı. 1918 yılında Apollon, İngiltere milli takımını özel bir maçta yenilgiye uğrattı; 1920 yılında Anvers'deki olimpiyat oyunlarında futbol karşılaşmalarına birinci takımının yanı sıra dört yedek oyuncusuyla katıldı.(25) İzmir’de faaliyette bulunduğu süre içerisinde üç stada sahip olan Apollon, İzmir’de işgal yıllarının da en güçlü futbol takımıydı. 1921-1922 İzmir lig şampiyonu olduğunda takım şu oyunculardan oluşuyordu: kaleci Yanakis, solbek Marcelos, sağbek Mağulas, solhaf Aloizakis, santrhaf Gillis, sağhaf Gotis, solaçık Domeniko, soliç Kamyoropulos, santrafor Samyos, sağiç Hrilus, sağaçık Haralambos.(26)

           1922 yılında geçirdiği bir kazada 11 oyuncusunu kaybeden Apollon, Yunanlılar 9 Eylül 1922 tarihinde İzmir’den ayrıldığında diğer Rum kulüpleri Panionios ve Pelops gibi Atina’ya döndü.(27) İzmir’deki diğer Rum kulüplerinden Panionios, sporun her alanında oldukça güçlü olmasına karşın iyi bir futbol takımına sahip değildi. 1911 yılında İzmir belediye başkanının bıraktığı 105.000 m2’lik alana büyük bir spor kompleksi yaptırdı. Alsancak garının bulunduğu alan içerisinde 95x95 m genişliğinde bir futbol sahası da olan bu yerin zemini ince toprakla döşenmişti ve 7000 kişilik portatif tribünleri bulunuyordu.(28)

      Karataş'ta Omiro Onasis, Anastasio Hacı Emmanuil, Teofanus Misail ve G. Magrigizni’nin idaresindeki Pelops kulübü de kayık, yüzme ve jimnastik branşlarında oldukça aşama kaydetmiş olmasına karşın,(29) Apollon gibi ses getirecek bir futbol takımı oluşturamamıştı. Buna rağmen Melantios Mahallesi’nde kendi stadında İzmir çapında iyi sonuçlar alan, İzmir dışında da müsabakalara katılmış disiplinli bir futbol takımı meydana getirilmişti.(30)

İzmir’de Türkler Futbol Sahalarında

     20. yüzyıl başlarında İzmir’deki spor sahalarında hâlâ Türkler görülmüyordu. Resmi kayıtlara göre de, 1905 yılına kadar İzmir’de hiçbir Türk futbol oynamamıştı. Bu tarihte Amerikan Koleji'nde öğrenim gören Talat (Erboy) Bey, Şerif Remzi (Reyent), Sabri Süleymanoviç ve Nejat Evliyazade okul takımlarıyla sahaya çıkan ilk Türk futbolcular oldular.(31) Ancak bu isimler, dönemin İzmir Valisi Kâmil Paşa'nın baskıları sonucu sportif faaliyetlere katıldıkları gerekçesiyle okullarından uzaklaştırıldılar. Talat Erboy, hatıralarında Amerikan kolej takımının Rum ve Ermenilerden oluştuğunu, futbola yeni başlayan acemilerin önce sanki takımın en kolay yeriymiş gibi yan haf bek yerinde oynatıldığını, kendisinin de önce bu bölgede oynatıldığını kaydeder.(32)

        II. Meşrutiyet’e kadar (1908) Osmanlı İmparatorluğu’nda Türkler için spor yapmak hem sarayın yönetim anlayışına ters düşmesi, hem de muhafazakârların sert tutumu nedeniyle olanaksız gibiydi. Bu nedenle Amerikan Koleji'nden atılan Talat Bey, okumak üzere ailesinin de desteğiyle İngiltere’ye gönderildi; iki yıl İngiltere’de kaldı ve futbolun beşiği sayılan Büyük Britanya’da futbolunu geliştirdi. Nejat Evliyazade ise Belçika’ya gitti ve Belçika’da futbol oynayan ilk Türk oldu.

       Meşrutiyet’in ikinci kez ilanıyla ortaya çıkan özgürlük ortamı, spor alanında da kendini gösteriyordu. Bu dönemde spor önce okullara girdi, ardından meydanlara ve spor alanlarına yayıldı. II. Meşrutiyet’le birlikte, spor konusunda yönetimin baskısı ve taassubu nedeniyle Türkler üzerinde yerleşmiş çekingenlik ve içe kapanıklıkta ortadan yavaş yavaş kalkıyordu; bu konuda en etkin çabayı İzmir’in Türk okulları gösterdi. İzmir İdadisi isim değiştirip Sultani Mektebi adını aldıktan sonra, spor ders programlarına alındı ve uzun araştırmalar sonrasında, Yakın Şark bilardo şampiyonu “Melikyan” isimli bir Ermeni, okulda jimnastik hocası olarak göreve başladı. Melikyan Efendi’nin çabalarıyla şehirdeki Türk gençleri modern futbola aşina oldular.(33) Melikyan Efendi önce okuldaki yatılı ve gündüzlü öğrenciler arasında iki futbol takımı kurup maçlar yaptırdı. Maçlar Göztepe’deki Pelops Kulübü’nün sahasında oynanıyordu. Şimendiferci Rıfat Bey’in anlattıklarından, futbolla ilk temasları izleyici olarak başlayan Mekteb-i Sultani talebelerinin, daha sonra kendi aralarında para toplayıp bir top satın aldıklarını; bu topla okul gezilerinde, pikniklerde kuralsız ve düzensiz bir biçimde üç yüz-dört yüz talebenin topun arkasından koşmak suretiyle oynamaya çalıştıklarını; Rum gençlerinin bu kargaşalığa müdahale edip futbol oyununun bu şekilde oynanmayacağını söyleyerek, talebeleri iki takıma ayrılmaları gerektiği konusunda uyardıklarını; bir süre sonra da Rum gençlerinin futbol kulüplerine ait nizamnamelerin Talat ve Baha Esat Beyler tarafından Türkçe'ye tercüme edildiğini öğreniyoruz.(34) Yaşları 15 ile 16 arasında değişen Talat (Erboy), Nejat Evliyazade, Sabri Süleymanoviç, Kemal Tahsin (Soydam), Hasan Tahsin (Soydam), Şimendiferci Rıfat (İyison), Mazlum Bey, Hüsnü Bey ve Çakır Kemal okul sonraları aralarında maçlar yapıyorlardı.(35) Ancak bu gençlerin federe bir futbol kulüpleri bulunmuyordu.

     İzmir'in en eski Türk futbolcularından biri olan Fikret Tahsin’in (Soydam) hatırladığına göre Melikyan Efendi, Mekteb-i Sultani öğrencilerini “leyliler ve nehariler” diye ikiye ayırıp pasın, şutun, golün ne olduğunu öğrencilere öğretmiş, İzmir’deki gayri resmi ilk Türk futbol takımı böylece, bu iki kısım karma öğrencinin bir araya gelmesiyle oluşmuştu. Kuruluş tarihi 22 Ekim 1910 olan bu takım ilk maçına Pelops sahasında çıkmış, sözü edilen tarihlerde belki de İzmir’in en güçsüz futbol takımı olan Rum Pelops takımına 9-0 yenilmişti.(36) 1910 yılında İzmir’in önde gelen Türk futbolcuları şunlardı: Dr. Fikret Tahsin, Dr. Kemal Tahsin, Baha Esat, Dr. Giritli Şevki, Süreyya, Hüsamettin, Baytar Şahap, Mühendis Rüstem, Dr. Hulki (Cura), Dr. Sadık, Hüsnü (Uğural) Sabri Süleymanoviç, Çakır Kemal, Mazlum, Talat, Nejat. 1911 yılında kentte spor faaliyetleri gerek Trablusgarp Savaşı, gerekse bir süre sonra başlayan Balkan Savaşları nedeniyle önce yavaşladı, ardından durgunluk dönemine girdi. İzmir’de yavaş yavaş kendini göstermeye başlayan, ancak bir kulüp çatısında bir araya gelemeyen Türk futbolcular ise uzun sürecek askerlik görevleri için orduya çağrıldılar. 1911-1914 yılları arasında tek tük rastlanan futbol müsabakaları yalnızca okullar arasında gerçekleşiyordu.(37) İzmir’de Darü’l-İrfan Mektebi talebelerinin spor yapabilmeleri için Kâtiboğlu’nda nizami bir futbol sahası bu tarihlerde tamamlanarak gençlerin kullanımına sunuldu.(38) 1911 yılı Mayıs ayında Mekteb-i Sultani futbol takımıyla Amerikan Koleji'ndeki Hilal Osmani Takımı arasında yapılan maçlarda Sultani’nin büyük fark yaptığı ve futbolun İzmir’deki bütün okullarda yayılmaya başladığı yerel basın tarafından halka duyuruldu.(39)

    1913 yılında İttihat ve Terakki Mektebi’nin girişimleriyle İzmir’deki Türk okulları arasında bir futbol turnuvası düzenlendi. Müsabakalar salı ve cuma günleri şeklinde Kârhane Çayırı’nda programlanırken, şampiyon takıma bir top ve takdirname verilmesi kararlaştırılmıştı.(40) 1914 yılında İzmir Mekteb-i Sultani Takımı İzmir’deki tüm okul ve kulüp takımlarını yenmek gibi üstün bir başarı gösterdi. Bu takımda tamamı Türklerden oluşan şu oyuncular bulunuyordu: Faik, Sudi, Ömer, Sakızlı Muammer, Cafer, Muhacir Mehmet, Ödemişli Hamdi, Tatar Hasan, Nihat, Hasan, Çakır İsmail.(41) 1915 yılında Punta Çayırı’nda (Alsancak), Mekteb-i Sultani ile İttihat ve Terakki Mektepleri arasında oynanan maçı Mekteb-i Sultani 6-0 kazandı.(42)

İlk Türk Kulüplerinin Doğuşu

     II. Abdülhamid yönetimindeyken futbola pek yanaşamayıp sadece izleyici olan Türkler, II. Meşrutiyet'in getirdiği özgürlük ortamıyla yavaş yavaş hem oyuncu olarak yeşil sahalara inmeye başladılar, hem de kulüp kurdular.

     İzmir’de ilk Türk kulübü Karşıyaka Terbiye-i Bedeniye ismiyle kurulduğunda(43) tarihler 1 Kasım 1328’i (1912) gösteriyordu. Karşıyakalı gençler futbol yoluyla gençlik örgütlenmelerini tırmandıran ve ulusal kültürlerini ayakta tutmak isteyen azınlıklara karşı milli bir tepkiyi dile getiriyorlardı. Kulübün renk seçimi de oldukça ilginçti: Yeşil Müslümanlığı, kırmızı da Türklüğü temsil ettiği için yeşil-kırmızı renkte karar kılındı.(44) Karşıyaka'nın 1912 yılında kurulması bir tesadüf değildi. Balkan Savaşları sonrası özellikle Rumların başını çektiği yabancıların İzmir’i terk etmesi Türklerin kendilerini daha iyi göstermelerine neden olmuştu. İzmir'de 1912 yılından itibaren Rum takımlarının yerini güçlü Türk takımları almaya başladı. Bu, Balkan Savaşlarının karanlık günlerinde, azınlıkların adeta gövde gösterisi yaptıkları, ciddiye almadıkları, sindirmiş oldukları Türklerin ulusal uyanış heyecanının sporla kaynaşmasının yarattığı bir sonuçtu.(45) Kulübün kurucuları Cemalettin (Umar), Zühtü (Işıl), Osman (Güven), Refik (Civelek), Hüseyin (Odabaşı), Salih (Tanır) Beylerdi.(46)

     Kuruluşunu takip eden günlerde ilk maçını Sultani Mektebi’nin futbol takımıyla yapan Karşıyaka, kuruculardan Zühtü (Işıl) Bey’in hatırlamadığı farklı bir skorla maçı kaybetti. Takımın ilk yıllarında en çok temasta olduğu rakibi, Alaybey Rumlarıydı. Çoğu tornacı, marangoz kalfası ve hizmetkâr olan Alaybey Rumları her maçta Karşıyaka’yı mağlup ediyordu. Karşıyaka, faaliyetlerinin durduğu 1916 yılına kadar Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’nin Soğukkuyu Caddesi’ndeki İttihat ve Terakki Kulübü binasında faaliyetlerini yürüttü.(47) İzmir’de 1912-1914 yılları arasında “İzmir İdmanyurdu” isimli bir futbol takımından söz ediliyorsa da bu takımın Altay’ın isim almadan önce faaliyetlerini gayri resmi yürüttüğü dönemdeki adı olsa gerektir.(48)

     Bu federe olmayan takımda Baha Esat (Tekant), Rıfat (İyison), Fikret Tahsin (Soydam), Dr. Kemal Mazlum (Öksüz), Süleyman Hüsnü, Enver Esat (Tekant), Hüsnü (Uğurel), Kemal (Çakırel), Tüccar Süreyya, Esat Çınar, Nuri Sıtkı (Erboy), gümrük komisyoncusu Zühtü ve ağabeyi Raşit, Fethi (Özalp), Nezihi Beyler bulunuyorlardı. Takım maçlara kırmızı-beyaz forma ile çıkıyordu.

     I. Dünya Savaşı yıllarının en güçlü İzmir takımı Altay’dı ve Altay Karşıyaka’dan sonra İzmir’in tescil edilmiş ikinci Türk takımıydı. Altay’ın kuruluşu da Osmanlı İmparatorluğu’nda siyasal ortamın gerildiği günlere tesadüf ediyordu. İzmir’de Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın Karşıyaka’yı himaye etmesinin ardından İttihat ve Terakki bu gelişmelere ilgisiz kalmadı. Fırka teşkilatı kurmak için İzmir’e gelen Celal (Bayar) Bey, Türk Ocağı’nın bünyesinde Çiftçi Necati, Vasıf (Çınar) Bey, Talat (Erboy), Nejat Evliyazade, Raif Nezihi, Şimendiferci Rıfat, Mustafa Necati Bey gibi İzmir’in ileri gelen idarecileri ve sporcularının önayak olmasıyla, Şükrü (Saraçoğlu), Baha Esat (Tekant), İzmir Valisi Rahmi Bey, Vasıf (Çınar), Mustafa Necati Bey’in de bir araya gelerek yaptıkları toplantıda, Türklerin gerçekleştirecekleri ciddi ve organize bir kulüp fikri ortaya atıldı. 16 Ocak 1914 tarihinde resmen kurulan kulübün ismi üzerinde çıkan tartışmalarda “Altay”, “Ergenekon”, “Turan” isimleri dönemin siyasi iktidarının milliyetçilik anlayışını tamamlayan bir unsur olarak öne çıktı ve sonunda “Altay” isminde karar kılındı. Altay, İttihat ve Terakki Fırkası ile onun bir kültür kuruluşu ve gençlik örgütü görünümündeki İzmir Türk Ocağı’nın koruyuculuğu ve desteğiyle hızlı bir gelişme gösterdi.(49)

     Kulübün ilk toplantı yeri I. Dünya Savaşı sıralarında Şark İdadisi olarak isim değiştiren, Alsancak’ta Gül Sokağı’ndaki St. Joseph Fransız okulunun müdür odasıydı. İdadi Müdürü Mustafa Necati Bey kendi odasını kurucuların hizmetine verdi. Kuruculardan Nejat Evliyazade’nin ısrarları üzerine kulübün rengi siyah-beyaz oldu.(50) Altay’ın ilk kurucuları şu isimlerden oluşuyordu: Mustafa Necati, Vasıf (Çınar), Şükrü (Saraçoğlu), Baha Esat (Tekant), Talat (Erboy), Esat (Çınar), Nejat (Evliyazade), Hüsnü (Uğural), Raif Nezihi, Rıfat (İyison), Dr. Kemal Tahsin (Soydam), Tüccar Süreyya, Çiftçi Necati, Fethi (Özalp), Halil Zeki (Osma), Sıhhiyeci Kenan, İstanbullu Necati. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin bizzat İzmir Sekreteri Celal (Bayar) Bey vasıtasıyla Altay’ı desteklemesi ve kulübe bina vermesi, bu sosyolojik gerçeği iyi değerlendiren İttihatçıların ileriye dönük bir yatırımıydı.(51) Kulübün başkanlığını Vasıf (Çınar) üstlendi. Kuruluşundan kısa bir süre sonra büyük başarılara imza atan Altay, mütareke döneminde Türk Ocağı kapanıncaya kadar isminden epey söz ettirdi. İlk yıllarında, Türk milliyetçiliği ve Türklük fikrinden hareketle kurulan Altay’a pek çok yabancı da üye olmuş, bu maddi ve manevi destek, sportif başarıları da beraberinde getirmişti. Nitekim 1914-1915-1916 mevsimleri İzmir Futbol Ligi şampiyonluklarını üst üste Altay kazandı.(52) Altay I. Dünya Savaşı sırasında azınlık kulüpleriyle amansız bir futbol savaşı verdi. Bu yıllarda İzmir’de Altay’ın dışında Karşıyaka, Turan, Trablusgarp gibi Türk takımlarının yanında İngiliz gençlerden kurulu Pakser, Rum Panionios, Rum Apollon, Rum Pelops, Karşıyaka Rum Kulübü, Rum Evangelidis Okulu futbol takımı, Amerikan Koleji futbol takımı, Midilli Rum futbol takımı ve Ermeni Vartanyan takımları faaliyet gösteriyorlardı.(53) Bu takımları organize edecek örgütlü bir spor organizasyonu ve program bulunmuyordu. Bu nedenle takımların karşılaşmaları Anadolu, Ahenk, Köylü gibi İzmir gazetelerinin spor eğlenceleri başlığı altında yazılan haberlerden takip edilebilmektedir. Bu yazılardan İzmir’in Türk futbolcularını, oyun anlayışlarını ve sosyal etkileşimleri öğrenmek mümkün olabilmektedir.(54)

     Türk takımları içerisinde dönemin en parlak zaferlerini elde eden Altay, daha kuruluşunun ilk aylarında Bornova’da 1914 yılına kadar İzmir’de mağlubiyet yüzü görmemiş olan İngiliz takımını 3-1 mağlup etti. Altay oyuncuları kazandıkları başarıyı taçlandırmak için Bornova İngiliz takımının savunma oyuncusu Mamako’dan söz ediyorlardı. Anlattıklarına göre, bu oyuncu kale vuruşlarında topu bir kaleden öbür kaleye atıyordu.(55) Dönemin oyun anlayışında topu bir kaleden öbür kaleye göndermek oldukça önemliydi; bunu yapan oyuncular el üstünde tutulurdu.

      Altay 9 Kasım 1914 tarihinde Punta’da (Alsancak’ta) Apollon mevkiinde Ali Rıza Bey’in idare ettiği karşılaşmada İngiliz gençlerden kurulu Pakser takımını 4-3 mağlup etti.(56) Bu ilk maçın kadrosu şöyleydi: İbrahim, Sıhhiyeci Kenan, İstanbullu Adnan, Raşit Karşıyakalı, Kemal, Şimendiferci Rıfat, Sabri Süleymanoviç, Hüsnü (Uğural), Mazlum (Öksüz), Nejat (Evliyazade), Talat (Erboy). 14 Kasım 1914 tarihinde Amerikan Koleji’ni 3-0 mağlup eden Altay,(57) 6 Aralık 1914 Cuma günü Punta da Panionios sahasında İzmir’in en güçlü Rum takımı Panionios’la 1-1 berabere kaldı;(58) 13 Aralık 1914 Pazar günü Karşıyaka’da Karavokir Meydanı’nda Karşıyaka Rum Kulübü’yle yaptığı müsabakadan ise 3-3’lük beraberlikle ayrıldı. Dönemin futbol nizamnamesi gereği Rum kulübüne 1, Altay’a 3 puan verilmek suretiyle maçı Altay’ın kazandığı ilan edildi.(59) Altay 1914 yılı sonlarında o denli güçlü bir kadro kurmuştu ki, ikinci takımı bile yılların İzmir takımlarına kafa tutar hale gelmişti. Nitekim Altay ikinci takımıyla İzmir Ermenilerinin takımı Vartanyan arasındaki müsabaka golsüz beraberlikle sonuçlanmıştı.(60)

     27 Ocak 1915 tarihinde Bornova’da oynanan Altay-Bornova Rum Kulübü maçında rakibi Rum Kulübü Apollon ve Panionios kulüplerinden takviyeli oyuncularla çıkmış olmasına rağmen 2-0 galibiyet elde etmeyi başardı. Talat Erboy’a göre I. Dünya Savaşı sırasında en iyi Türk futbolcuları Hüsnü, Mazlum ve Nejat’tı. Talat bu oyuncuların meziyetlerini sayarken, Hüsnü’nün çalımlarını ön plana çıkardığını, ardı ardına birkaç kişiyi kendine has çalımlarıyla geçtiğini söylüyordu. Nejat fazla kıvrak sayılmazdı, ama şutları sıkıydı, topa ağacı yerinden sökecekmiş gibi vururdu. Mazlum İzmir’in en komple futbolcularındandı, üstelik oldukça beleşçiydi; çok iyi koşardı, kıvraklığı ve çalımları gayet yerindeydi, hatta İzmirli Rumlar ve İngilizler turneye çıktıklarında yanlarına Mazlum’u da takviye olarak alırlardı; Mazlum aynı zamanda iyi bir atlet ve 100 metre koşucusuydu.(61)

İttihatçıların Gölgesinde 1915 Yılı Futbol Şampiyonluğu

     Mevcut bilgilerimize göre İzmir’de Türk takımlarının katıldığı ilk lig maçları 1915 yılının Nisan ayında başladı.(62) Vali Rahmi Bey adına düzenlenen bu turnuva Altay, Karşıyaka, Midilli ve Trablusgarp takımlarının katılımıyla bir buçuk ayda tamamlanmıştı. Galibiyete 2, mağlubiyete 1 puan verilen ve iki devreli oynanan karşılaşmalar sonrasında Altay 11 puanla şampiyon oldu. Trablusgarp kulübü daha ligin başında turnuvadan çekildi. Maçlar sonrasında Altay’a şampiyonluk kupasını İzmir Valisi Rahmi Bey takdim etti.

       I. Dünya Savaşı yılları bütün Osmanlı İmparatorluğu’nda olduğu gibi İzmir’de de sportif etkinliğin kırılmasına yol açmıştı. Buna rağmen savaşın sona ermesine kadar yarı canlı spor etkinliklerinin tek adresi İttihat ve Terakki’nin kanatları altında faaliyet gösteren Altay oldu; İttihat ve Terakki’nin ilgisini boşa çıkarmayan takım, 1915-1916, 1916-1917 İzmir lig şampiyonluklarını da kazandı.(63)
I. Dünya Savaşı yıllarında İzmir’in en güçlü takımı unvanını eline geçirmiş olan Altay’ın kentte mağlup etmediği takım kalmamasına karşın, dışarıdan gelen yabancı gemilerin mürettebatıyla oynanan karşılaşmalarda hayal kırıklıkları yaşanıyordu. Bir keresinde, Talat Bey’in anlattığına göre bir İsveç savaş gemisi takımı ilk yarı Altay’a 12 gol atınca Altaylı futbolcular devre arası eşyalarını toplayarak futbol sahasından kaçmışlardı. Türk takımı bu açık farklı yenilgilerden de teknik ve taktik yönden rakiplerinden yararlanmayı öğrenmişti.(64)
           I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Altay İzmir’de tek faal Türk kulübü olarak kaldı. 17 Temmuz 1918 tarihli Köylü gazetesinde kulübün Poligon’da futbol maçlarının da olacağı bir spor programı tertip edeceğinden söz ediliyordu.(65) Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanıp Osmanlı devletinin teslim olmasıyla birlikte dönemin yeni oluşan şartları gereği Altay faaliyetlerine “Türk İdmanyurdu” adıyla devam etti.(66) Bu tarihlerde rastladığımız tek futbol müsabakası 12 Aralık 1918 tarihinde Türk İdmanyurdu ile İngiliz Harp Gemisi arasında gerçekleşen maçtı.(67)

Mütareke Döneminde İzmir Futbolu

    I. Dünya Savaşı ve onu izleyen mütareke döneminde Altay ve Karşıyaka’da futbol oynayan gençlerin her biri bir tarafa dağılmış, Türk okullarında da futbol oynayacak fazla genç kalmamıştı. 1919 yılı sonbaharında Şark gazetesi sahibi Halil Zeki (Osma) Bey’in ve Tüccar Hacı Hüseyin Bey’in girişimleri sonucu İzmir Sultanisi’nin birinci takımı oyuncularının ve bir kısım Altaylı gençlerin iştirakiyle İttihat ve Terakki Mektebi’nin (Dumlupınar Mektebi) karşısındaki binada İdmanyurdu kulübünü kurdular.(68) Yeni kulübün formaları yeşil-beyaz renkli ve çubukluydu. Mütareke yıllarında faaliyet gösteren tek Türk spor kulübü olan İdmanyurdu’nun kadrosunda bulunan oyuncular şunlardı: Kırsakal Muzaffer, Suphi, Kaleci Mustafa (Balöz), Zım Zım Osman, Fevzi, Mamako Saim (Seymener), Hoca Mehmet, Sakızlı Neşet, Muammer, Mazlum, Hafız, Mümtaz, Sivrisinek Baha, Dede Kenan, İmanım Celal, Bacak Mithat, Kolokir Hüseyin, Hasan Yanık, Adnan(69) (Menderes). Kulübün rengi daha sonra kırmızı-beyaz oldu; formalar kırmızı zemin üzerine beyaz bir kuşak şeklinde tasarlanmıştı.(70)

    İzmir’de 15 Mayıs 1919 tarihinde başlayan Yunan işgali Türk gençlerinin toplanıp etkinliklerde bulundukları spor kulüplerinin sonunu hazırladı. Yunan işgaline ve şehirdeki Türklerle Rumlar arasındaki gerginliğe rağmen Rum futbol kulüplerinin oyuncuları eski arkadaşları İdmanyurdu oyuncularını sık sık maçlara davet ediyorlardı. Umar’a göre bu, sporun birleştirici özelliğiydi; tüm siyasi gerginlik ve düşmanlıklara karşın sporcu Türk ve Rum gençleri arasındaki centilmence bir arkadaşlığın göstergesiydi.(71) İdmanyurdu’nun kurulması ve bir Türk futbol takımının sahalara inişi, baskı altındaki İzmir Türklerini sevindirmişti. İdmanyurdu önceleri yalnız limana gelen yabancı savaş gemilerin mürettebatıyla maçlar yaparken, daha sonraları bazı Rum kulüplerinin ve onların oyuncularının davetleri sonucu özellikle Apollon, Pelops gibi kulüp takımlarının yanı sıra Evangelidis gibi okul takımlarıyla da karşılaşmalar organize edildi. Bu müsabakalara çoğu kez İzmir’deki İngiliz ve İtalyan kolonileri de geliyordu. Maçlar Panionios, Apollon, Talebe Çayırı sahalarında gerçekleşiyor, sahaların kenarında oyunları 2000-3000 kişi takip ediyordu. İdmanyurdu-Apollon maçları çoğunlukla, tüm dostluk gösterilerine rağmen sert ve kırıcı olması, bu maçlara hakem bulmayı zorlaştırıyordu.(72) Futbolun Türkler arasında yeni yeni canlanmaya ve ortaya yeni kulüplerle yetenekli oyuncuların çıkmaya başladığı bir sırada İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali, her şeye olduğu gibi futbola da ağır bir darbe vurdu.(73)
Notlar

1 Bunlar arasında çarpıcı gelişme gösteren deniz sporları ve atletizm için bkz. Günver Güneş, XIX. yy’dan XX. yy’a İzmir’de Deniz Sporları ve Atletizm, (İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yay, 2002).
2 Meropi Anastassiadou, “Yüzyıl Dönemecinde Selânik’te Seçkin Sporları ve Sporcu Seçkinleri”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaşamak, ed. François Georgeon, Paul Dumont, (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000), 176. Cem Atabeyoğlu, Türk Futbol Tarihi (1904-1991), (İstanbul, 1992), 11.
3 Rauf Beyru, 19. yy’da İzmir, (İstanbul: Literatür Yay., 2000), 278.
4 Rüştü Dağlaroğlu-Haluk San, Türkiye Futbol Tarihi (1890-1923), (Ankara, 1973), 4-5.
5 James La Fontaine öyle teşkilatçıydı ki, 1899 yılında İstanbul’a gitmeden önce İzmir’deki Rum ve Ermeni kulüpleri arasında lig usulü maçlar yapılmasını organize etmiş, hazırladığı lig 1922 yılına kadar devam etmişti. Ne yazık ki elimizde bu lig ile ilgili fazlaca doküman bulunmuyor.
6 Atıf Kahraman, Osmanlı Devletinde Spor, (Ankara: Kültür Bak. Yay, 1995), 67.
7 Nicos Karacas, Asırlararası Bornova, (Atina, 1955), 166. (Yunanca olan bu eserin Türkçe’ye çevrilmesinde yardımlarını gördüğüm Selanik doğumlu arkadaşım Hakan Emin’e teşekkür ederim.) Adnan Bilget, Son Yüzyılda İzmir Şehri (1849-1949), (İzmir: Meşher Basımevi, 1949), 136.
8 Mürüvvet, 18 Teşrinisani 1890; Atıf Kahraman (1995), 68. Tuncer Baykara, İzmir Şehri ve Tarihi, (Bornova, 1974), 90. Çınar Atay, İzmir’in İzmir’i, (İzmir: Esiad Yay, 1993), 230.
9 Hizmet, 23 Kânunusani 1892. Baykara’nın ve Atay’ın 24 Ocak 1892’de oynadıklarını söyledikleri maç aslında 20 Ocak’ta yapılmıştı. Dönemin gazetelerine yansıdığı tarih 24 Ocak’tır. Tuncer Baykara (1974) 90. Çınar Atay (1993) 230.
10 Maçlar pazar günleri öğleden sonraları yapılıyordu. Bu tarihlerde oynanan müsabakaların sonuçları basın tarafından önemsenmediğinden maçların hangi skorla bittiği konusunda bilgimiz bulunmuyor. Hizmet, 2 Ocak 1894.
11 Ahenk, 23 Kânunusani 1897. Büyük bir ihtimalle adını daha önce duymadığımız Smyrna Club, Bournabat Football and Rugby Club'dan sonra kurulan İzmir'in ikinci önemli futbol kulübüydü.
12 Ahenk, 30 Kânunusani 1897.
13 Ahenk, 4 Şubat 1897.
14 Ahenk, 18 Teşrinisani 1897.
15 Ali Rıza Ertuğ, Türkiye Futbol Tarihi (1890-1923), (Ankara, 1977), 8.
16 1890’lı yıllarda, İzmir’de futbolun ilerlemesinde önemli rol oynamış isimlerin başında James La Fontaine, A La Fontaine ve R. La Fontaine’nin yanında Whithall ailesi, Giraud ve Culy ailelerinin gençleri ön sıralarda yer alır. Özellikle bu dört ailenin çocuklarından oluşan iki İngiliz takımı başlangıçta kendi aralarında sırf eğlence için futbol oynamışlardı. Bu gruba İngiltere’de de futbol oynamış olan Hary Paterson ile Edwin Charnoud da katıldılar. “İzmir’de Futbol”, Demokrat İzmir, 14 Ocak 1968.
17 Cem Atabeyoğlu (1992), 11.
18 Ali Rıza Ertuğ (1977), 23.
19 Oyun içinde İzmir karmasının bariz bir golünün ofsayt gerekçesiyle sayılmaması İzmirli oyuncuları ve İzmir ekibinin yöneticilerini epey kızdırmıştı. Yapılan yorumlarda golün nizami olduğu ve maçın 2-2 berabere olması gerektiği üzerinde durulmuştur. Ahenk, 5 Haziran 1913. Mehmet Ali Oral, Türkiye Futbol Tarihi, c. 1, fasikül 2, (1913-1922) (İstanbul, 1954), 97.
20 M. Ali Oral, 1954, 97. 1913 yılına kadar İzmir takımlarının İstanbul'a karşı olan üstünlüğü bu tarihten sonra tamamen İstanbul'a geçti.
21 Cem Atabeyoğlu (1992) 11-12. Nedim Atilla, “İlk Olimpiyatlarda İzmirliler”, İzmir Life, Sayı 48 (Ağustos 2005), 35-36
22 Ahenk, 26 Mart 1902.
23 Ersin Doger, “Bornova’nın Kısa Tarihi”, Tepekule Tarih Dergisi, 1 (İzmir 2000), 25.
24 Apollon’un kuruluş tarihi ve yöneticileriyle ilgili olarak bkz. Engin Berber, Sancılı Yıllar (1918-1922) Mütareke ve Yunan İşgali Döneminde İzmir Sancağı, (Ankara: Ayraç Yay, 1997) 45.
25 Hristo Solomonidis (Tis Smirnis) İzmir, (Atina, 1957), 180.
26 Bilge Umar, İzmir’de Yunanlıların Son Günleri, (Ankara: Bilgi Yayınevi, 1974), 239.
27 H. Solomonidis (1957), 180.
28 H. Solomonidis (1957), 206.
29 Engin Berber (1997), 346.
30 H. Solomonidis (1957), 312.
31 Talat Erboy yıllar sonra M. Ali Oral’a bu dönemle ilgili anılarını anlatırken Sabri Süleymanoviç ve Nejat Evliyazade’nin futbol oynadıklarını bildiğini, ancak Şerif Remzi Bey’i kolejde gördüğünü, fakat futbol oynadığına tanık olmadığını belirtmiştir. M. Ali Oral (1954), 77-78.
32 “Türk Futbol Tarihi İzmir’in ilk Türk Futbolcusu Talât Erboy’un Hatıraları”, Profesyonel Spor, (Ankara, Mayıs 1956), 27-28.
33 Ergun Hiçyılmaz, Türkiye’de Futbolun Öyküsü, (İstanbul, tarihsiz), 8. Melih Tınal, İzmir Atatürk Lisesi Tarihçesi, (İzmir: İzmir Atatürk Lisesi Eğitim Vakfı Yay., 1999), 54.
34 “Ağları Sarsıp Geçtiler”, Demokrat İzmir, 5 Ocak 1968.
35 Yaşar Aksoy, “Gâvur İzmir’de Gol Sesleri”, Futbol ve Kültürü (derl. Roman Horak, Wolfgang Reiter, Tanıl Bora) (İstanbul: İletişim Yay., 1993), 337-338; Cem Atabeyoğlu (1992) 71-72.
36 Demokrat İzmir, 15 Ocak 1968.
37 Mehmet Ali Oral, 1954, 26.
38 İttihat, 25 Nisan 1911.
39 “Şehrimizde Futbol Müsabakaları ve Sultaniyeliler”, İttihat, 21 Mayıs 1911.
40 Ahenk, 27 Mart 1913.
41 “Türk Futbol Tarihi”, Yeni Asır, 9 Nisan 1965. Melih Tınal (1999), 55.
42 Ahenk, 19 Ekim 1331.
43 Karşıyaka kulübünün “Terakki” adı altında kurulmasıyla ilgili olarak bkz. Ahenk, 19 Kânunuevvel 1328.
44 Yaşar Aksoy, Karşıyaka ve Kaf Sin Kaf Tarihi (İzmir, 1987), 1-23; Ali Rıza Ertuğ (1977) 30.
45 Yaşar Aksoy (1993) 329.
46 Ali Rıza Ertuğ (1977) 30.
47 “İzmir’de İlk Türk Kulübü”, Demokrat İzmir, 17 Ocak 1968.
48 “İzmir İdmanyurdu Nizamnamesi” için bkz. Anadolu, 26 Kânunusani 1914.
49 Yaşar Aksoy (1993) 338; Bilge Umar (1974) 236; Rüştü Dağlaroğlu, Haluk San (1973) 179-180; Çetin Esen Kaftan, Altay Tarihi (İzmir, 1978), 1-10.
50 “İzmir’de İlk Türk Kulübü”, Demokrat İzmir, 17 Ocak 1968.
51 Yaşar Aksoy (1993), 339.
52 Rüştü Dağlaroğlu-Haluk San (1993), 180.
53 Ali Rıza Ertuğ (1977), 33.
54 M. Ali Oral (1954), 124.
55 “Uzun Donlular”, Demokrat İzmir, 15 Şubat 1968.
56 Ahenk, 10 Teşrinisani 1330.
57 Anadolu, 16 Teşriniani 1330; Ahenk, 16 Teşrinisani 1330.
58 İzmir’in Türk basını bu beraberliği oldukça övgüye değer buldu. Bir tarafta daha bir yılı doldurmamış sahaya on bir kişiyi zor çıkaran Altay, diğer tarafta 15 yıllık geçmişi ve 90 sporcusu olan Panionios denerek Altaylı gençlerin başarısı kutlandı. Anadolu, 8 Kânunuevvel 1330.
59 Bir hafta önceki karşılaşmayı Altay 5-0 kazandığından böyle bir averaj uygulaması oldu. Anadolu, 16 Kânunuevvel 1330.
60 Altay’ın ikinci takımında Fethi, Hüseyin, Zühtü, Kenan, Hakkı, Ali Rıza, Rafet, Sedat, Eşref, Mehmet ve Asım isimli oyuncular bulunuyordu. Köylü, 19 Kânunusani 1914.
61 “Ağları Sarsıp Geçtiler”, Demokrat İzmir, 2 Şubat 1968.
62 Ahenk, 5 Nisan 1331.
63 Altay’ın güçlenmesinde sözü edilen siyasal destek yanında futbol takımının güçlü oyuncularla takviye edilmesinde etkisi vardı. İzmir’in meşhur ikiz futbolcuları Ermeni Apetyan Kardeşler ve Almanyalı Küçük Zabit Carl Steininger Altay’ı oldukça kuvvetlendirdiler. Profesyonel Spor (1956), 39-40.
64 Futbolcu Talat’ın hatıralarının değişik yorumları için bkz. Profesyonel Spor (1956), 40; “Uzun Donlular”, Demokrat İzmir, 15 Şubat 1968; M. Ali Oral (1954), 81.
65 Köylü, 17 Temmuz 1334.
66 “İlk Türk Futbolcusu Talat Erboy”, Demokrat İzmir, 16 Ocak 1968.
67 Anadolu, 12 Kânunuevvel 1334.
68 Naci Gündem, Günler Boyunca İzmir, (İzmir: Gümüşayak Matbaası, 1955), 67; Bilge Umar (1974), 238-239.
69 Soner Yalçın, Efendi isimli kitabında Ali Adnan’ı (Menderes) Altay'ın kalecisi olarak takdim etmektedir. Dönemin basının tek tek incelemiş biri olarak açıkçası bu bilgiyi nereden aldığını merak ediyorum. Adnan (Menderes) hiçbir zaman Altay'ın kalecisi olmamıştır. Daha doğrusu futbol oynayıp oynamadığı bile tartışma konusudur. Birkaç kaynakta mütareke döneminde Adnan isimli bir oyuncudan söz edilir, o da kaleci değil santrfordur ve Altay'ın değil İdmanyurdu'nun oyuncusu olarak bilinmektedir.
70 Bu değişiklik sonrası İzmir’deki Rum gazeteleri formaları Yunanistan’ın milli renkleri olan Apollon ile İdmanyurdu maç yapacağında, “Kırmızı-beyaz ile mavi-beyaz çarpışıyor” diye yazıyorlardı. M. Ali Oral (1954), 130.
71 Bilge Umar (1974), 238.
72 M. Ali Oral (1954), 52-53. Bu zor maçları İtalyan asıllı Domeniko veya Boretti kardeşlerden biri gürültüsüz bir şekilde yönetiyordu.
73 Cem Atabeyoğlu (1992), 72.

Derleyen : Vehbi Moğol     vehbim55@gmail.com

İzmir’deki  Uluslararası Kolej’deki Futbol Faaliyetleri

İzmir, konumu ve tarihi geçmişi ile Anadolu’nun Batı’ya açılan önemli bir yüzüdür. XIX. yüzyılın sonlarına doğru kent dâhilinde gerçekleştirilen çeşitli spor faaliyetleri ise bireysel ya da toplumsal açıdan gerçekleşen Osmanlı modernitesine farklı bir bakış açısı getirdi. Özellikle şehirdeki yabancı okullarda verilen modern dersler, geleneksel spor algısının ve/veya klasik eğitim kurumlarındaki beden eğitimi derslerindeki spor anlayışının değişimine önemli katkı sağladı.

Kentte bulunan yabancı okullardan, İzmir Amerikan Kız Koleji Enstitüsü (Izmir Colligiate Institute for Girls, ACI) ve İzmir Uluslararası Kolej (International College for Smyrna, IC) ise dikkat çeken iki Amerikan eğitim kurumuydu. Bu okullardaki eğitim-öğretim sistemi sayesinde, öğrencilerin bilgi ve becerileri artırılırken sosyal ve kültürel açıdan da gelişimlerine katkı sağlandı. Müfredat kapsamındaki beden eğitimi dersleri ile Uluslararası Kolej yerleşkesinde tanzim edilen modern spor tesisleri ve spor aletleri, ilgi çekici unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca okullardaki atletizm, futbol, voleybol, basketbol ve tenis gibi çeşitli dallardaki spor faaliyetleri ise İzmir’deki eğitim kurumları arasında Amerikan kolejlerini farklı bir noktaya taşırken aynı zamanda bu kolejler kent sporuna da katkı sağladı.

Osmanlı Döneminde Uluslararası Kolej’deki Futbol Faaliyetleri

 Atletizm ile birlikte dikkat çeken bir başka spor dalı ise futboldu. Kolej öğrencileri 1893 yılında futbol oyunu ile tanıştı ve futbol, öğrenciler arasındaki popülaritesini yıldan yıla artırdı. Öte yandan XIX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren önce İzmir’deki birkaç İngiliz aile tarafından eğlenmek ve spor yapmak amacıyla oynanan futbol, daha sonra bölge halkının ilgi gösterdiği bir oyun haline geldi.

( Futbol oyunun ilgi görmesi ile birlikte İngiltere ve Fransa’da olduğu gibi İzmir’de de çeşitli futbol kulüpleri faaliyete geçti. 1890’larda kentte kurulan bazı futbol kulüplerinin isimleri ise şunlardır: James LaFontaine ve ailesinin kuruduğu Football and Rugby Club, Panionios, Apollon, Pelops, Evangelidis, İskoç, Garibaldi ve Midilli Karmasıdır)

 Şirinyer, Alsancak ve Bornova’daki muhtelif sahalarda oynanmaya başlayan bu oyuna, ilk başta İngilizler, Rumlar ve Ermeniler daha sonra ise Uluslararası Kolej’in de içinde bulunduğu şehirdeki gayrimüslim okul öğrencileri ilgi duydu. Türkler ise müsabakaları sadece seyirci olarak takip etti. Bu durum XX. yüzyılın başlarında da devam ederken Türkler, İzmir’deki spor sahalarında oyuncu olarak yer almadı. Ancak söz konusu vaziyet çok fazla sürmedi. Türkler önce öğrenci olarak okullarında, ardından da çeşitli kulüplerin çatısı altında futbol oynamaya ve futbol sahalarında ter dökmeye başladı. İzmir’in spor tarihinde önemli bir yeri olduğunu düşündüğümüz Uluslararası Kolej ise şehirdeki Türklerin futbol oynama fırsatı elde ettikleri ilk yer olması açısından önemlidir.

 Amerikan misyoner arşiv belgelerinde isimleri geçmemekle birlikte, anılardan elde edinilen bilgilere göre 1905 yılında Uluslararası Kolej’de eğitim gören dört öğrenci; Talat (Erboy), Şerif Remzi (Reyent), Sabri Süleymanoviç ve Nejat Evliyazade okul takımları ile sahaya çıkan ilk Türk futbolculardı.

Fakat çok geçmeden bu öğrencilerin futbola olan ilgileri istenmedik olayların yaşanmasına vesile oldu. Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyetin yeniden ilan edilmesinden önce gerçekleşen futbol merakı, dönemin İzmir Valisi Kıbrıslı Kâmil Paşa’nın baskılarına maruz kaldı ve söz konusu öğrencilerin okuldan atılmaları ile sonuçlandı.

Uluslararası Kolej’de eğitim gören Rum ve Ermeni öğrenciler ile birlikte futbol oynamaya başlayan Talat (Erboy) Bey o döneme dair anılarında, genelde acemi futbolcuların yaptığı gibi kendisinin de futbola yan haf bek mevkiinde başladığından bahsediyordu.25 İstibdat havasının bir sonucu olarak Uluslararası Kolej’den atılan Talat (Erboy) Bey, ailesinin desteği ile eğitim amaçlı gittiği İngiltere’de aynı zamanda futbol tekniğini geliştirerek tekrar Türkiye’ye döndü. Nejat Evliyazade ise Belçika’ya gitti ve Belçika’da futbol oynayan ilk Türk olarak kayıtlara geçti.

 Gayrimüslim okullarda oynanan futbol, 1908 yılında II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinin ardından Müslüman mekteplerdeki Türk gençlerinin de daha rahat oynadığı bir spor haline geldi. Türkler arasında futbolun sevilip, gelişmesinde ise İzmir Sultanîsi’nin spor hocası Ermeni Melikyan Efendi’nin katkısı büyüktü. Melikyan Efendi’nin katkıları ile futbol oynamaya başlayan sultanî öğrencileri, kısa sürede İzmir’deki birçok okulun futbol takımları ile mücadele edecek seviyeye geldi. Öyle ki futbol konusunda tecrübeli olan Uluslararası Kolej’in Hilal Osmanî takımı ile Mayıs 1911’de yapılan maçta Mekteb-i Sultanî öğrencileri büyük bir farkla galip gelmeyi başardı. Ancak Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları ve ardından yaşanan Birinci Dünya Savaşı’nın etkileri İzmir’de yoğun olarak hissedildi. Bu dönemde şehirde spor faaliyetleri azaldı ve ardından durgunluk dönemine girildi. İzmir, her ne kadar birçok Türk futbolcusunun savaşlar nedeni ile silah altına alındığı bir dönemi yaşıyor olsa da bu süreçte Karşıyaka ve Altay gibi Türk futbolunun güzide futbol takımlarının temelleri de atıldı. Altay Spor Kulübü’nün kurulduktan kısa bir süre sonra maç yaptığı takımlardan birisi ise Uluslararası Kolej idi. Köylü Gazetesi’nin 29 Kasım 1914’te verdiği habere göre Uluslararası Kolej ile karşılaşan Altay, maçı 3-0 kazırken bu durum İzmirli Türkler arasından büyük bir sevinçle karşılandı. Ahenk Gazetesi’nin 12 Şubat 1915 tarihli haberine göre Altay ile Uluslararası Kolej arasında yapılan bir başka maçta Altay, Uluslararası Kolej’i 2-0 yendi. Gazete, bir Türk takımının galip gelmesinin mutluluğunu ise “Şimdiye kadar Türklüğün şeref ve millîyesini daima yükselten Altaycılar bu defa da sıfıra karşı iki gol ile kati bir galibiyet eylemiştir” şeklinde okuyucuları ile paylaşıyordu. Altay’ın Uluslararası Kolej karşısında aldığı bu galibiyetler gerçekten de dikkat çekicidir.

Çünkü Amerikan koleji, 1910’lu yıllarda İzmir’in başarılı futbol takımlarından birine sahipti. Öyle ki Panionios Ligi ve İzmir Okullar Arası Futbol Birliği’nin düzenlediği turnuvalara katılan kolej takımı, 1913’te hem büyükler hem de küçüklerde olmak üzere düzenlenen dört şampiyonluk kupasının üçünü kazandı.Yunan işgali yıllarında İzmir’deki Türk spor kulüpleri işgal komutanı tarafından kapatıldı ve faaliyetlerine yasak getirildi. Bunun üzerine İzmirli Türk futbolcular, sanat ve sosyal etkinlikleri ile dikkat çeken Amerikan-Türk Kulübü’nün futbol takımında yer aldı.

Cumhuriyet Döneminde Uluslararası Kolej’deki Futbol Faaliyetleri

 1893’te futbolla tanışan Uluslararası Kolej, bu sporun İzmir halkı tarafından ve İzmir’deki eğitim kurumlarında ilgi görmesinde öncülük etti. Kolej, Osmanlı döneminde olduğu gibi futboldaki başarısını Cumhuriyet döneminde de sürdürdü. Futbol takımının, aldığı başarılarla İzmir’deki okul takımları arasında ön plana çıkmasında uzun yıllar takımın teknik direktörlüğünü yapan Prof. William Fowler’ın büyük katkısı oldu. Çok iyi bir futbolcu olan Prof. Fowler, futbola ilgi duyan kolej öğrencilerine idmanlar yaptırıp, oyuncuların futbol tecrübelerini artırmak adına onlarla teorik ve pratik bilgilerini paylaşıyor, analizleri sonucu rakibe göre oyun sistemleri/taktikler oluşturuyordu. Prof. Fowler, yaş gruplarına ve yeteneklerine göre öğrencileri gruplara ayırarak oluşturduğu takımlar arasında müsabakalar yaptırıyor, galip gelen takıma kupa vererek öğrencilerin motivasyonunu yüksek tutmaya çalışıyordu.

Diğer taraftan 1924’ten 1930’a kadar futbol takımının kaptanlığını Vefik Niyazi yaptı. Kendisi mezun olduktan sonra ise takımın kaptanlığını Hasan İhsan üstlendi. Futboldaki başarı noktasında parlak bir maziye sahip olan kolej, aynı başarıyı 1929-1930 eğitim öğretim döneminde de sürdürdü. Futbol takımının bu dönem içerisinde yaptığı müsabakaların sonuçları ise şöyleydi:

Garibaldi: 2 Uluslararası Kolej: 4

Sebat: 1 Uluslararası Kolej: 4

Ticaret Mektebi: 3 Uluslararası Kolej: 7

Anadolu: 0 Uluslararası Kolej: 4

Altay: 3 Uluslararası Kolej: 3

Robert Koleji: 1 Uluslararası Kolej: 1

Robert Koleji: 0 Uluslararası Kolej: 5

 1930-1931 eğitim öğretim dönemi ise kolej futbol takımı için sönük geçti. Yeteri düzeyde idman yapılamaması, kimi öğrencilerin takım çalışmalarını ihmâl etmesi ve futbol açısından yetenekli bazı öğrencilerin mezun olup, takımdan ayrılması beraberinde arzulanan takım oyununun sergilenmesine mâni oldu. Bu sönük futbol Robert Koleji ile yapılan turnuva maçında da devam edecekti. Kolej yerleşkesindeki futbol sahası yerine Alsancak Stadyumu’nda oynanan maçta Robert Koleji ile Uluslararası Kolej golsüz berabere kaldı. Ancak yıl içerisinde İzmir Lisesi ve İzmir Ticaret Okulu ile yapılan maçlarda kolej takımı tam kadro ile sahaya çıkamasa da iki okula karşı üstün gelmeyi başardı. Aynı şekilde 1932 yılında İzmir’deki okullara karşı yapılan bütün müsabakalarda da kolej futbol takımı galip geldi.

İZMİR MUHTELİTİ İSTANBUL’DA - FENERBAHÇE İLE İLK TEMAS

Fenerbahçe, İzmir takımlarıyla ilk maçını bundan 109 sene önce, 20 Haziran 1913’de Kadıköy’de yaptı. İzmir karması İstanbul’a gelmiş, Galatasaray’a 1-0 yenilmişti. Kamuoyu “Herhalde Fenerbahçe’yi yenerler” derken, İzmirliler Kadıköy’den 4-1 yenik ayrıldılar. Aşağıda, Tanin gazetesinde yayınlanan İzmir ile ilk temas haberini okuyacaksınız. Dönemin spor atmosferine dair çok hoş detaylar içeriyor.

“Dün İzmirliler ile Fenerbahçe futbol kulübü arasında Kadıköyü ittihat Kulübü’nde futbol müsabakaları parlak bir surette icra edilmiştir.

Geçen Pazar günü Galatasaraylılara bir gol ile mağlup olan İzmirlilerin bu defa Fenerbahçelilere galebe edecekleri umumen zannedildiği halde netice bunun tamamiyle aksini göstermiş ve İzmirliler mağlup olmuşlardır.

Oyuna başlandıktan pek az sonra idi ki Fenerbahçelilerin şaşırtma hareketleri ve çeviklikleri sayesinde top İzmirlilerin kalesine dahil oldu. Birinci gol bu suretle yapıldıktan sonra İzmirlilerde mevcut hiss-i rekabet olanca şiddetiyle tezâyüd ettiğinden (arttığında) bütün maharetlerini sarf ediyorlardı. Nihayet bu emellerine nail olarak ikinci golü kendileri yaparak her iki tarafta tesâvî (eşitlik) hasıl oldu. Bunu müteakip Fenerbahçeliler yine ikinci golü takip etti. Vakt-i muayyen hulûl ettiğinden birinci kısma nihayet verilerek teneffüs esnasında idadi mektepleri talebesi arasında ip çekişmeleri yapılarak İstanbul Sultanisi talebesi Kabataş İdadisi ’ne bir, Vefa İdadisi’ne iki defa galip gelerek fevkalade alkışlanmıştır. Bunu müteakip iki mağlup idadi mektepleri arasında bir çekişme yapılmış, bu defa Vefa İdadisi kazanarak meydan yine topçulara terk olunmuştur.

Topçular ufak bir istirahatten sonra kaleler değişmiş olduğu halde oyuna başladılar. Ve işte asıl oyunun meraklı ciheti bundan sonra kendisini gösterdi. Her iki tarafın şedit tekmeleri, ani savletleri(hamleleri) karşısında top uzun müddet yere düşmeden her iki kaleye doğru gidip geldi. Nihayet ufak bir gaflet İzmirlilere yine kaybettirdi. Bununla Fenerbahçeliler üçüncü golü yapmış oldular. Bunun üzerine büsbütün hiddetlenen İzmirliler olanca maharetlerini sarf ettiler ise de top daima kendi kaleleri önünden bir yere gitmiyordu. Kargaşalık, bir savlet, bir hücum, bir daha... Nihayet top Fenerbahçeliler tarafından dördüncü defa olarak kaleye ithal edilerek şedit alkışlar arasında oyuna nihayet verildi.

Son ve umumi müsabaka bu Pazar günü badezzeval(öğleden sonra) icra olunacaktır.”

Tanin - 21 Haziran 1913

IKI VATANLI BİR RUM FUTBOL KULUBU:
APOLLON SMYRNİS (1891-2017)

19. yüzyılda Osmanlı Devleti ’nde görülen modernleşme hareketleri, Tanzimat ve Islahat Fermanları ile hem Müslümanlar hem de Gayrımüslimlere kısa sürede nüfuz etmiştir. Çok kültürlü, çok dinli ve kozmopolit bir toplum yapısına sahip olan Osmanlı Devleti'nin sınırları içinde yaşayan Gayrimüslimler ve özelinde de Rumlar, bu modernleşme sürecinde cemiyetleşme hareketlerine hız vermişlerdir.

Başta İstanbul olmak üzere Ege ve Karadeniz bölgelerinde yaşayan Rumlar bu cemiyetleşme hareketinden büyük ölçüde etkilenmişlerdir. Ticaretten hayırseverliğe, eğitimden sanata, kadın hareketlerine ve spora kadar pek çok alanda hızlı bir şekilde organize olan Rumlar, ilk cemiyetlerini İzmir'de kurmaya başlamışlardır. 1891 yılında Rumlar tarafından kurulan Apollon Smirnis de bunlardan yalnızca birisidir. Adını mitolojideki güneş tanrısı ve müziğin koruyucusu Apollon 'dan alan cemiyet, kuruluşunun ilk yıllarında edebiyat ve müzik alanlarında faaliyet göstermiş, 1910 yılında ise kimliğini bir spor cemiyetine/kulübüne dönüştürmüştür.

    1922 yılında, Kurtuluş Savaşı 'nın Türk Büyük Taarruzu ile sona ermesinin ardından Atina'ya taşınan kulüp, spor faaliyetlerine burada devam etmiştir. Mavi-beyaz renklere sahip olan Apollon Smirnis 'in stadı Georgios Kamaras Stadıdır. Kulüp 2013 yılında Süper Lig 'e yükselmiş ancak bu başarısı kalıcı olmamış ve bir sonraki yıl küme düşmüştür. Kulüp 2017-2018 Futbol sezonunda Yunan Süper Ligi 'nde yer almıştır.

Giriş

Osmanlı Devleti’nde, 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı, beraberinde yeni bir dönemi başlatmıştır. Aynı adla anılan ve 1876’ya kadar devam eden bu dönem, Osmanlı ülkesinde yaşayan Gayrimüslimler açısından da farklı bir aydınlanmayı ateşlemiştir. 1821 yılında başlattıkları isyan ile bağımsız bir devlet kuran Yunanlar, kültürel aydınlanma sürecine girip bunu eğitim ile sentezlerken, Osmanlı Rumlarının aydınlaması Yunanlara kıyasla daha geç bir dönemde, Tanzimat döneminde hız kazanmıştır.

Tanzimat dönemi, yalnızca Osmanlı Rumları üzerinde değil, pek çok Gayrimüslim topluluk üzerinde de benzer etkiyi yaratmış, bu topluluklar kimlik, kültür ve geçmiş birikimlerini sosyo-kültürel hayata yansıtmaya başlamışlardır. Şüphesiz ki bu topluluklar içinde Rumları diğerlerinden ayıran önemli noktalardan bir tanesi, onların zaten hali hazırda gerek örnek gerekse destek olarak alabilecekleri bir devletin var olmasıdır. Bu çerçevede Rumlar, gerek eğitim gerekse kimlik ve tarihsel geçmiş anlamında Yunanistan’dan yalnızca esinlenmekle kalmamış aynı zamanda güçlü bir iletişim ve etkileşim de kurmuşlardır.

Rumların tarih, dil ve kültür anlamında ulusal bir aydınlanma yaşamalarının önünü açarak milli kimliklerini kuşandıkları Tanzimat dönemi, Osmanlı ülkesinde pek çok sosyo-kültürel organizasyonun kurulmasıyla aslında bir dönüm noktasını teşkil etmiştir. Hayırseverlik, dini, mesleki, eğitim, sanat, kadın ve spor alanında kurulan pek çok Rum cemiyeti, yalnızca sosyal faaliyet alanları yaratmakla kalmamış, ayrıca milli kimlik, tarihsel hafıza ve dil gibi pek çok unsuru da harekete geçirerek bir bilinçlenme evresinin başlangıcını oluşturmuştur. Bu filizlenme, başta İstanbul, İzmir, gibi şehirlere ek olarak Rum nüfusunun yoğun olarak bulunduğu Karadeniz Bölgesi ve Kapadokya’da da önemli bir gelişim göstermiştir. İstanbul, hem Payitaht olması hem de Fenerli Rumların etkin olduğu bir bölge olarak ayrı bir yere konulduğunda, genel olarak Ege Bölgesi ve özelinde de İzmir’in, cemiyetleşme hareketinin en yoğun izlendiği ve faaliyet gösterdiği bölge olduğu söylenebilir.

Henüz Tanzimat ilan edilmeden önce İzmir’de 1818 yılında kurulan İonya Kulübü kısa sürede genişleyip adını Rum Kulübü  aslında kendinden sonra kurulacak diğer İzmir Rum cemiyetlerine de öncülük etmiştir. Öte yandan ulusal kimliğin benimsetilmesi için önemli bir yere sahip olan dil ve kültürün yanı sıra, bunları kuşanacak genç neslin dinç ve sağlıklı olabilmesi için sporun da ön plana çıktığını belirtmek gerekmektedir. Böylece İzmir’de ilk aşamada müzik veya sanat alanında kurulan cemiyetler çok kısa bir süre sonra faaliyet alanlarına sporu da eklemeye başlamış ve spor İzmir Rumları arasında hem popüler hem de güçlü bir dal haline gelmiştir.

Sanat ve sporun el ele yürütüldüğü cemiyetleşme hareketinde, bu her iki dal büyük önem taşımıştır. Tiyatro oyunları, temsiller ve müzik çalışmaları Yunan kimliğinin hatırlanması ve hatta antik Yunan’ın sahiplenilmesi açısından önemli bir araç olarak kendini göstermeye başlamıştır. Eski Yunan tragedyalarının yeniden sahnelenmesi, Yunan kültürünün önemli birer parçası olan geleneksel müziklerin kültürel hafızaya işlenmesi, Yunanlılık bilincinin aşılanmasında aktif olarak kullanılmıştır. Bunu aşılamak için de sanat cemiyetlerine büyük görevler düşmüştür.

Öte yandan, kısa zaman içerisinde okullarda da önem kazanmaya başlayan spor, ana vatanlarından uzak genç Rumların 1 sağlıklı gelişimi ve ayrıca kötü alışkanlıklardan uzak durmaları için öncelenen bir faaliyet olarak ön plana geçmiştir. Çünkü yetiştirilecek genç nesilde aranan önemli niteliklerden bir tanesi de dinçlik ve sportifliktir. Bu çerçevede İzmir’de sanat ya da müzik alanında kurulan oluşumlar faaliyet alanlarını bunlarla sınırlamak yerine spora da yer vermeye başlamışlardır. 19. yüzyılın sonlarından itibaren İzmir Rum basını da sütunlarında sıklıkla sporla ilgili bilgilendirici yazılara yer vermeye başlamış hatta yeni spor tekniklerini de okuyucularına aktarmaya çalışmıştır. 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında İzmir’de kurulan muazzam sayıdaki Rum cemiyetlerinin öncelikleri de bu şekilde belirlenmiştir. At yarışları, atletizm, kürekçilik, jimnastik gibi dallarda eğitim veren ve hatta müsabakalar düzenleyen Rum cemiyetleri, Turgutlu, Ödemiş, Menemen, Bornova, Karşıyaka, Urla gibi İzmir’in önde gelen semtlerinde aktif olarak çalışmalar yapmışlardır. 1891 yılında kurulan Apollon Smirnis  de bu cemiyetlerden yalnızca bir tanesidir.

Apollon Smyrnis’in Kuruluş Aşaması ve İzmir Yılları

İzmir, eski zamanlardan beri geleneksel sporlara ev sahipliği yapmış bir şehirdir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, gerek modernleşme atılımlarının etkisi, gerekse bu şehrin kozmopolit yapısı İzmir’de modern sporların da oynanmasına zemin hazırlamıştır.^[2] Bu çerçevede Türkiye’de futbol takımları ilk olarak İzmir’de kendini göstermeye başlamıştır. İzmir’de futbolu gündeme taşıyanlar ise İngilizler olmuştur. İzmir’de İngilizlerin futbola olan merakı Rumlar arasında da rağbet görmeye başlamış ve bu topluluk kısa süre içerisinde futbolda İngilizler ile boy ölçüşecek noktaya ulaşmışlardır.

19. yüzyılın ikinci yarısında İzmir’de kurulmaya başlayan müzik cemiyetleri, İzmir spor hayatının başlangıcında önemli bir kırılma noktası olmuştur. 1890 yılında kurulan Orpheus Müzik Kulübü  adını Yunan mitolojisindeki efsanevi müzisyen ve Trakyalı ozan Orpheus’tan almıştır. Kimi kaynaklarda Sanat Tanrısı Apollon’un oğlu olarak geçen Orpheus’un sanat yeteneğini babasından aldığı düşünülmektedir. İzmir’in tanınmış aileleri tarafından kurulan cemiyet, Anadolu Rumlarının ilk müzik cemiyeti olmakla kalmamış, spora verdiği önem ve gerçekleştirdiği faaliyetlerle de etki alanını genişletmiştir.

Orpheus’un kuruluşundan bir yıl sonra yine İzmir’de kurulan Apollon Cemiyeti de aynı şekilde müzik cemiyeti olarak kurulmuş ve resmi adını Apollon Jimnastik Cemiyeti  olarak belirlemiştir. Apollon’un kuruluşunda, İzmir Metropoliti Hrisostomos ile Orpheus’un üyeleri de öncü olmuştur. Cemiyetin adını aldığı Apollon, Yunan mitolojisinde Zeus’un oğludur ve bir Anadolu tanrısı olarak kabul edilir. Ayrıca güzel sanatların koruyucusu ve temsilcisi, ışık ve güneş tanrısı olarak da bilinmektedir. Adını Mitolojik Apollon’dan alan cemiyet, renklerini de mavi-beyaz olarak seçmiştir. Renklerinin Yunan bayrağından esinlenilmesi ise bir tesadüf değildir. Cemiyet bu renkleri seçerek aslında Yunan menşeli olduğunu vurgulamıştır.

Gerek Orpheus gerekse Apollon gibi cemiyetlerin isimlerini Yunan mitolojisinden seçmeleri bu dönem ve sonrasında sıkça rastlanan bir durumdur. Buna ek olarak Osmanlı coğrafyasında kurulan birçok Rum cemiyetinde de Aziz ya da Azize adlarının cemiyetlere verilmesi gibi durumlar da söz konusudur. Her iki eğilim de esasında Yunan kültür ve dinini yaşatma ve ayrıca sahiplenme çabası olarak yorumlanabilir.

Kuruluşunu takip eden ilk yıllarda konserler, konferanslar ve edebi toplantılar organize eden Apollon Cemiyeti, 1894 yılında arka arkaya koşan üç atletin resmedildiği sembolünü benimserken aynı yıl, kuruluşunun üçüncü yıldönümünü de gösterişli bir törenle kutlamıştır.

Apollon aynı dönemde, müziğe verdiği önemi ve misyonunu kendi marşının sözlerine de yansıtmış ve Tanrı Apollon’a hitaben kaleme alınan güfteyle, kuruluşundan üç yıl sonra bu marşı kullanmaya başlamıştır.

Tanrı Apollon’a övgü dolu sözlerle kaleme alınan bu marş ayrıca Yunan milli kimliğine ve değerlerine de atıf yapıyor olması açısından da oldukça dikkat çekicidir. Dini ve milli öğelerin yüceltildiği bu satırlarda Rum/Yunan gençliğine de atıf yapılması önemli bir diğer noktadır. Özellikle İzmir Rumları arasında sanat ve spor etkinliklerinin yükselişe geçmesinin, dinamik ve sağlıklı nesiller yetiştirmekle olan doğrudan bağlantısı, bu mısralarda gençlere olan inancın vurgulanmasına neden olmuştur.

Bu doğrultuda da cemiyet, 1895 yılından itibaren sporun farklı dallarında da çeşitli organizasyonlar gerçekleştirmeye başlamıştır. Su sporları, eskrim, bisiklet ve boks gruplarının yanı sıra gezi grupları da oluşturarak sanatsal kimliğine ek olarak, yüzünü spora dönmeye başlamıştır. Apollon, spor faaliyetlerine verdiği önemin artmasıyla, 1901 yılında İzmir’de ilk kürek yarışlarını organize etmiştir. Müzik konusunda, bünyesinde bulunan orkestrasıyla müzik gösterileri organize eden cemiyet 1904 yılındaki İzmir karnavalında da adından söz ettirmiştir. Bu festivalde Rum atlet G. İsigonis elinde taşıdığı koşan dört at armasıyla Tanrı Apollon’u temsil etmiş ve kendisine yine Yunan mitolojisindeki Dokuz İlham Perisini temsilen ellerinde lir bulunan ve Apollon cemiyetinin marşını söyleyen dokuz sarışın kız eşlik etmiştir.

İzmir’de Panionis Spor Kulübü’nün başlattığı spor oyunları geleneği kısa sürede Apollon tarafından da uygulanan bir faaliyet haline gelmiştir. Bundaki öncelikli nedenlerden biri Panionios ve Apollon arasındaki büyük rekabet ve Apollon’un da benzer nitelikte bir spor şöleni organize etmek istemesi olmuştur. Ancak Apollon’un spor oyunları Panionios’unkiler kadar sürekli ve uzun ömürlü olamamıştır.

Apollon Cemiyeti aynı yıl 23-25 Nisan tarihleri arasında İzmir Bornova Stadyumunda “Apollonia” adlı spor müsabakasını gerçekleştirmiştir. İzmir Valisi Kamil Paşa himayesinde organize edilen bu spor müsabakalarına Apollon dışında Bornova Spor Kulübü ve İzmir Spor Birliği de katılmıştır. Bu dönemde Apollon ve Panionios kulüpleri tarafında organize edilen spor müsabakaları yerli ve yabancı pek çok spor kulüplerinin katılımıyla adeta uluslararası bir nitelik kazanmıştır. Bu durum İzmir’i spor alanında da ilgi çeken bir merkez haline getirmiştir.

Apollon Cemiyeti’nin Apollonia adı ile düzenlediği bu spor etkinliği her ne kadar yerelmiş gibi görünse de aslında büyük önem taşımaktaydı. Apollon Orkestrasının da eşlik ettiği resmigeçidin ardından başlayan müsabakalara 16’sı Bornova Spor Kulübü’nden, 19’u İzmir Spor Birliği’nden ve 54’ü Apollon’dan olmak üzere toplamda 89 sporcu katılmıştır. Bu müsabakalarda Apollon adına yarışan sporcular arasında Tevfik Bey, Zekeriya Bey ve Fuad Bey gibi Türklerin olması da ayrıca dikkat çekicidir.  Bu kişilerin varlığı aslında cemiyetin Türk üyelerinin de bulunduğunu ve hatta organizasyonlara Apollon’u temsilen katıldıklarını ortaya koyması açısından belirtilmeye değerdir.

Diğer yandan aynı organizasyonda L. Venizelos 34 dakika 43 saniyelik skorla 10 km koşusunu birincilikle tamamlarken, müsabakaların diğer dikkat çekici oyunlarından biri de 60 metre çuval yarışları olmuştur. Müsabakaların bitiminde atletler ve sporcular kalabalığa eşlik ederek özel bir vagonla Bornova Stadından Basmane durağına doğru yürümüşlerdir. Ayrıca Gündoğdu (Belavista) meydanında bir de meşale yarışı düzenlenmiştir.

1904 yılında başlayan ve bir gelenek halini alan Apollonia Müsabakaları toplamda on defa, Rum ve yabancı spor cemiyetlerinin katılımıyla düzenlenmiş ancak bu müsabakalarda Türk Spor cemiyetleri yer almamıştır.

İzmir’e ayrı bir parantez açıldığında, 1906 yılında Atina’da gerçekleşen Ara Olimpiyatlarında İzmir’in spor kulüplerinin ve hatta futbol oyuncularının da bu olimpiyatta kendilerini gösterdiğini belirtmek gerekir.

Öte yandan İzmir’de Rumlar arasında hızlanan cemiyet kurma eğilimi kısa sürede pek çok sanat ve spor cemiyetinin kurulmasına neden olmuştur. Bu da haliyle cemiyetler arasında rekabet ortamının doğmasına zemin hazırlamıştır. Apollon Smirnis’in İzmir yıllarında kıyasıya rekabet yaşadığı spor Kulübü ise Panionios olmuştur. Adında halen Apollon Smirnis gibi İzmir ifadesini taşımakta olan ve 1890 yılında İzmir’de kurulan Panionios  1922 yılına kadar İzmir’de önemli spor organizasyonlarına ve başarılara imza atmıştır. Panionios ve Apollon arasından yaşanan rekabet bölgede üstün olma istediğinden kaynaklanırken, bu rekabet iki kulüp arasında hiçbir zaman şiddete dönüşmemiştir.  İzmir yıllarında Apollon üyelerinin futbol konusunda daha aktif olmaları ve kulüplerini Anadolu’nun en güçlü spor kulüplerinden biri haline getirmeleri bu rekabeti biraz olsun azaltmıştır. Diğer yandan belirtmekte fayda var ki Panionios Apollon’dan çok daha çeşitli spor dallarında faaliyet göstermesine karşın futbol alanında Apollon’un gerisinde kalmıştır.

1910 yılında Apollon Smirnis, Klasik Yunan sembolü olan Gamalı Haç Amblemli Futbol Kulübünü kurmuştur. Futbolun şehirdeki gelişimi ise Balkan Savaşları ile başlayan dönemden itibaren renklenmiştir. Balkan Savaşları döneminde, 13 ocak 1913 tarihinde İzmir Futbol Ligi açılmış ve 10 Mart 1913’e kadar maçlar devam etmiştir. Bu süreçte oynanan sekiz maçtan beşi Apollon’un galibiyetiyle sonuçlanmıştır. Apollon, galibiyetlerinin çoğunu ezeli rakibi Panionios karşısında elde etmiştir. İkinci Balkan Savaşı’nın yaşandığı dönemde ise Aralık 1913’te iki futbol müsabakasının yapıldığı bilinmekle birlikte ulaşılabilen tek bilgi Apollon’un İngiliz Kulübü karşısında yaşadığı 1-0’lık mağlubiyettir.

1910’lardan sonra Mütareke dönemine kadar (1918-1922) İzmir’deki futbol kulüplerinin İzmir Limanına gelen yabancı gemi mürettebatlarıyla maçlar yapması neredeyse bir gelenek haline gelmiştir. İzmir’deki tüm futbol takımlarıyla maçlar yapan Apollon Smirnis, aynı zamanda İzmir Limanına gelen yabancı gemi mürettebatlarıyla da maçlar yapmıştır. 1911 yılında Avusturya Savaş Gemisi “Wirintus”un ekibiyle yaptığı maçta önemli bir galibiyet kazanmıştır. Takımın önemli bir diğer galibiyeti de 1918 yılında gerçekleşmiştir. Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıkması sebebiyle İzmir Limanına demirleyen ilk İngiliz Savaş Gemisi “Minitor 19” bu esnada Apollon Smirnis ile maç yapmayı ihmal etmemiştir. Bu müsabaka Apollon’un galibiyetiyle sonuçlanmıştır.

Apollon İzmir’de faaliyet gösterdiği yıllarda ve özellikle de futbol konusunda popüler bir kimlik kazandığı dönemde üç stad kullanmıştır. Gündoğdu Meydanı olarak da bilinen Belavista Stadı kulübün ilk stadı olarak hizmet vermiştir. Ardından Rum Yetimhanesi’nin yanında ikinci stadını kullanan kulüp, son olarak da Agia Trifona Mahallesinde de kendine bir stad edinmiştir.

15 Mayıs 1919’da İzmir’in Yunanlar tarafından işgal edilmesiyle İzmir Rumları arasında bir heyecan ve canlanma yaşandığını söylemek mümkündür. Bu dönemde Apollon ile Panionios, Atina’daki yetkililere hitaben yazdıkları bir mektupta, Anadolu’daki spor kulüplerine yardım edilmesini ve yakın bir zamanda (1920’de) Belçika Anvers’de düzenlenecek olimpiyatlara katılımlarını talep etmişlerdir.  Anvers Olimpiyatları konusunda  dikkati çeken noktalardan belki de en önemlisi, bu oyunlara Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıkan Bulgaristan, Avusturya-Macaristan, Almanya ve Osmanlı Devleti gibi devletlerin çağırılmamış olmasıdır.

Mütareke dönemi olarak adlandırılan ve Mondros Mütarekesi’nin ağır koşullarının başka bir deyişle işgallerin yaşandığı 1918-1922 yılları arası dönemde, İzmir Rumları her ne kadar Yunan işgalinden hoşnut görünseler de savaş koşullarının yarattığı ekonomik zorluklardan dolayı İzmir Rum okullarının pek çoğunda spor eğitimi derme çatma bir şekilde sürdürülmeye devam etmiştir. Öte yandan beden eğitimi ve spor derslerinin de zaman zaman din adamları ve zangoçlar tarafından verildiği bile olmuştur.  Yine bu dönemde Rum spor cemiyetlerinin sporcuları Yunan ordusuna katılmış, spor Yunan ordusunda da popüler hale gelmiştir. Küçük Asya Komutanlığı bu konuya özel bir ihtimam göstermiş ve üst düzey subaylardan oluşan bir kurul kurarak Yunan askerlerinin sağlıkları için spor çalışmalarına yönelmiştir.

1918-1919 sezonunu şampiyonlukla bitiren Apollon, bu şampiyonluk sonrasında futbolcularının fotoğrafını, yazmış olduğu bir mektupla Yunanistan’daki Panellinio’ya göndermiştir.  Kulüp, 1920 yılında İngilizler ile bir maç yapmış, bu maçı mağlup bitirmiştir. Diğer yandan Apollon’un 1920 yılında yapmış olduğu maçların skorları şu şekildedir:

Apollon- Gouonterers 7-0

Apollon- Panionios 1-0

Apollon - Bornova İngiliz Kulübü 3-1

Apollon - Evropi 4-3

    1920 yılında elde edilen bilgiler dâhilinde Apollon’un futbolda oldukça başarılı olduğunu söylemek mümkündür. Öyle ki kulübün önemli bir başarısı da Evropi Savaş Gemisi mürettebatına karşı kazandığı üstünlüktür. Evropi, yaptığı maçlarda hiç mağlubiyeti olmayan bir takımdır ve Apollon karşısında yenilgi yaşamıştır. Aynı yıl, İzmir spor gazetelerinde çıkan haberlerde de gerek Altay’ın gerekse İdman Yurdu’nun hâlâ Rum futbol takımları kadar güçlenemediği şeklinde haberler satırlara yansımış özellikle Apollon’un başarıları da 1924 yılında düzenlenecek Olimpiyat oyunlarına hazırlık şeklinde değerlendirilmiştir.

       1921 yılında başka bir deyişle İzmir’deki Yunan varlığının devam ettiği ve Batı cephesindeki muharebelerin tüm hızıyla sürdüğü dönemde Anadolu’daki Yunan Kolordu Komutanı Komutanı Prens Andreas İzmir’e gelmiş, Atina ve Pire’den futbol maçı için İzmir’e gelen grubun maçlarını büyük bir kalabalık eşliğinde izlemiştir. 1921-1922 İzmir Ligi karşılaşmalarının galibi de kaleci Yanakis ile solbek Marselos, sağbek Magulas, solhaf Aloizakis, solaçık Domeniko, Samyos, Hrisulis, Haralambos, Gilis, Kamyoropulos ve Gotis’ten oluşan futbolcularıyla Apollon olmuştur.

1922 yılında Apollon ile ilgili yaşanan en önemli gelişmelerden diğeri de, yaşanan bir kaza sonucunda on bir oyuncusunu kaybetmiş olmasıdır. Türk Milli Mücadelesi’nin aynı yıl büyük bir zaferle kazanılması ise, kulübün İzmir’i terk etmesiyle sonuçlanmıştır.

Panionios Cemiyeti                                                                                                                   

1890'da İzmir'de, Orpheus adıyla kurulmuştur. Kurtuluş Savaşı sonrası kurucuları Atina'nın biraz dışında, Nea Smyrni (Yeni İzmir) ismini verdikleri bir köye göç ettikten sonra da kulüp yaşamaya devam etmiş ve günümüze kadar gelmiştir.

1906 yılından itibaren bir spor kulübü şeklinde faaliyet göstermeye devam eden Panionios Cemiyeti’nin, Anadolu’da sporun geliştirilmesi ve Anadolu Rumları arasında dayanışma olgusunun güçlendirilmesi bağlamında gerçekleştirdiği belki de en önemli faaliyet, Panionia Spor Müsabakalarını düzenlemek olmuştur. Panionia Müsabakaları, ilk kez 1896 yılında Panionios’un kurucu cemiyetlerinden biri olan Gymnasion tarafından başlatılmıştır.Birkaç küçük aksama dışında, 1921’e kadar hemen her yıl düzenlenen bu müsabakalarda, atletizmden yüzmeye, bisikletten jimnastiğe kadar birçok dalda spor oyunları gerçekleştirilmiş ve İzmir’deki Rum spor kulüplerinin yanı sıra, Anadolu’dan ve Osmanlı Rumlarının yaşadığı çeşitli bölgelerden spor kulüpleri müsabakalara katılmıştır.

Her ne kadar Osmanlı topraklarında doğsa da bu cemiyet, bir Rum cemiyeti olması dolayısıyla Yunanistan ile organik bir bağa sahip olmuş; hatta cemiyetin sporcuları da, Olimpiyatlarda, Osmanlı Devleti’ni temsilen değil, daha yerel düzeyde, İzmir’i temsilen yer almışlardır.

Panionios Cemiyeti, 1922’de Yunan ordusunun Anadolu’dan çekilmesiyle birlikte İzmir’deki faaliyetini sonlandırarak Atina’nın Nea Smyrni semtinde, İzmir Panionios Jimnastik Cemiyeti ismiyle varlığını sürdürmeye devam etmiştir.

Apollon Cemiyeti

İzmir’in bir diğer spor cemiyeti, yine 19. yüzyıl sonlarında kurulup (1891) faaliyetini 1922’ye kadar sürdüren Apollon Cemiyeti’dir. Panionios Cemiyeti’ne benzer şekilde, önce bir müzik cemiyeti olarak ortaya çıkan Apollon, düzenli olarak konserler düzenlemiş ve edebiyatla ilgili toplantılar gerçekleştirmiştir. 1894 yılından itibaren bünyesinde bir gezi birimi oluşturan cemiyet, bir süre sonra bu birimi genişleterek sporu da içine katmıştır. 1908 yılında kendisini bir spor cemiyeti olarak tanımlayana kadar geçen süre içerisinde, bir yandan sanatsal faaliyetlerini sürdürürken, diğer yandan Panionios Cemiyeti gibi, hem yerel hem de uluslararası birçok spor müsabakasında yer almış; ayrıca Panionia Müsabakaları kadar büyük çaplı olmasa da Apollonia Müsabakalarını organize etmiştir. Dönemin Aydın Valisi Mehmet Kamil Paşa’nın da teşviki ve himayesi altında düzenlenen Apollonia Müsabakalarına, Apollon’un yanı sıra, İzmir’in diğer spor kulüpleri de katılmıştır. Apollon, ayrıca, çocuk ve genç sporculara yönelik olarak da spor müsabakaları organize etmiştir.

1908 yılında yayımlanan nizamnamesinde Apollon Cemiyeti’nin adının, Apollon Jimnastik Cemiyeti (Gymnastikos Syllogos o “Apollon”) olarak değiştirildiği dikkati çekmektedir. Yine nizamname kapağında cemiyetin 1891 yılında kurulduğu ve 1905 yılında yeniden oluşturulduğu bilgisi yer almaktadır. 1922’ye kadar varlığını sürdüren Apollon Cemiyeti, Yunanistan’a göç ettikten sonra Atina’da bir spor kulübü olarak faaliyet göstermeye devam etmiştir.

Karşıyaka Jimnastik ve Müzik Cemiyeti

Karşıyaka’da, kürek yarışları düzenleyen ve tiyatro oyunları sahneleyen bir Rum kulübünün yanı sıra, bir müzik kulübünün de varlığı dikkati çekmektedir. İsimleri bilinmeyen bu oluşumlar dışında, 1906’da kurulan Karşıyaka Jimnastik ve Müzik Cemiyeti (Gymnastikos kai Mousikos Syllogos Karşıyaka) ile İzmir’in ünlü sporcularının, spor hayatına ilk adımlarını attıkları Kopanos ve Aias adlarında iki yerel spor cemiyetine daha rastlanmıştır. Ayrıca 1908 yılında İzmir Aristofanis Tiyatroseverler Cemiyeti’nin, Ekim ayı içinde Rum okulları yararına Karşıyaka’da bir tiyatro oyunu sahnelediği bilgisine ulaşılmıştır.

Pelops Jimnastik Cemiyeti

Rumlar tarafından Melantia olarak adlandırılan Karataş’ta ise 1906 yılında, Omiros Onasis, Anastasios Hatziemmanouil, Theofanis Misail ve G. Makrigiannis’in girişimleriyle Pelops Jimnastik Cemiyeti (Gymnastikos Syllogos Pelops) kurulmuştur.

 Panionios ve Apollon gibi, Yunanistan Atletizm Federasyonu’na üye spor kulüpleri arasında adı geçen Pelops’un amacı, başta su sporları olmak üzere sporun ilerlemesine katkıda bulunmak olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede Pelops, özellikle kürek ve yüzme alanında sporcular yetiştirmiş, ayrıca atletizm ve futbolla da ilgilenmiştir. Cemiyetin düzenlediği kürek ve yüzme müsabakalarına, Kürek Kulübü, Apollon ve Panionios’un yanı sıra, İzmir’in hemen hemen bütün Rum spor cemiyetleri katılım göstermiştir. Uluslararası platformlarda da başarılara imza atan Pelops, Anadolu’daki Yunan işgalinin son günlerine kadar faaliyetlerine devam etmiştir. Yunanistan’a göç ettikten sonra, aynı isimle yeniden kurulan Pelops, burada varlığını birkaç yıl daha sürdürmüştür.

Bornova Spor Kulübü ve diğerleri

1896’da Panionia Müsabakalarına, 1904’te de Apollonia Müsabakalarına ev sahipliği yapan Bornova’da da spor, ilgi çekici bir alan olarak toplum hayatında yer edinmiştir. Buradaki spor cemiyetleri arasında ilk olarak, Bornova’daki İngilizler tarafından II. Meşrutiyet öncesinde kurulan Bornova Spor Kulübü (Bournabat Athletical Association) dikkati çekmektedir.

 Ardından Bornovalı Rum sporseverler de, Thisefs Jimnastik Cemiyeti (Gymnastikos Syllogos Thisefs) ile Ermis Jimnastik Kulübü (Gymnastikos Omilos Ermis) çatısı altında örgütlenmişlerdir.

1907 yılında kurulan Thisefs Jimnastik Cemiyeti, Apollon Cemiyeti ile sıkı bir işbirliği geliştirmiş ve onun desteğiyle bir spor salonu oluşturmuştur. Cemiyet, spor aktivitelerinin yanı sıra, üyeleri için zaman zaman gezi organizasyonları da düzenlemiştir.

Ermis Jimnastik Kulübü ise 1908 yılında kurulmuş ve Thisefs Cemiyeti’nden daha uzun bir süre faaliyet göstermiştir. Başkanlığını Nikolaos Tsangridis’in üstlendiği cemiyetin amacı, üyelerinin birlik ve beraberliği çerçevesinde, sporun desteklenmesini sağlayarak toplumun ilerlemesine katkıda bulunmak olarak belirlenmiştir. Özellikle atletizm ve futbol dalında yetiştirdiği sporcular, Panionia ve Apollonia Müsabakalarına katılmış ve birçoğu kendini kanıtlamayı başarmıştır

Aynı dönemde Bornova’da, bahsi geçen cemiyetlerden bağımsız olarak bir Rum futbol takımı da oluşturulmuştur.

Ayrıca Buca’da faaliyet gösteren Buca Futbol Kulübü’nü (Podosfairikos Omilos Boutza) de Rum spor cemiyetleri arasında saymak gerekir.

İZMİR SPOR TARİHİ

kitabı tanıtım yazısından...

İzmir, 19. yüzyıl ortalarından itibaren tüm Osmanlı şehirlerinin en batılısı, en moderni olarak yükselirken birçok siyasi, sosyal, kültürel etkinliğe de öncülük etmiştir. O yüzden modern sporların İmparatorluk içerisinde ilk kez bu şehirde görülmesi tesadüf değildir. Akdeniz’in incisi İzmir, 19. yüzyıl sonlarında yalnızca göz kamaştıran güzelliği ve ticari zenginliği ile değil, modern spor dallarının imparatorluk sınırları içinde doğup geliştiği bir şehir olarak da çekim merkezi olmuştur.

Modern spor oyunları, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İzmir’de görülmeye başlandı. Bunlardan at yarışları 1861, futbol 1877, atletizm 1892 ve kayık-yüzme yarışları 1890’ların ilk yıllarında İzmir’de gerçekleştirilmiştir. İzmir, bu süreçte, Levanten aileler eliyle, Batı’da ortaya çıkan spor oyunlarını Osmanlı topraklarına taşıyan şehirdir. Futbol, basketbol, tenis, bisiklet, eskrim, yüzme, kürek, atletizm, kriket, jimnastik, boks Levantenlerle şehirde yaygınlaşan spor dalları oldu. Bu yeni eğlenceli yaşam tarzına daha sonra İzmir’in gayrimüslimleri Rumlar, Ermeniler, Yahudiler ve baskı ve yasaklara rağmen 20. yüzyıl başında Türkler de katılmıştır. 1894’te kurulan “Bornova Rugby ve Futbol Kulübü” Türkiye’de resmi nizamnamesi ve tüzüğü olan ilk futbol takımı olurken Bornova’yı Rumların Panionios, Pelops ve Apollon takımlarıyla Ermenilerin Apetyan ile Vartanyan takımları izlemiştir. Türk kulüplerinden Karşıyaka’nın kuruluş ise, ancak Balkan Savaşları sırasında, 1912 yılında gerçekleşmiştir. Altay ise 1914 yılında faaliyete başlamıştır. İzmir’de 1922’ye kadar Panionios ve Apollon kulüplerinin düzenlediği programlı yarışmalar, dış ülkelerden de katılımla adeta uluslararası bir kimlik kazanmıştı.

İzmir’in spor tarihi bilimsel araştırmalara konu olacak zenginliğe sahiptir. Bu anlamda çokta mesafe katedildiği söylenemez. Eser içeriği ile alanlarında uzman farklı yazarları bir araya getirerek İzmir’i, İzmir’in farkındalık yaratan spor kültürünü bilimsel zeminde ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu çalışma, İzmir Spor Tarihini araştırmak isteyen meraklılara rehberlik edecek bir referans olacaktır. İzmir Spor Tarihini tüm yönleriyle eksiksiz ele alma iddiası taşımamaktadır. Söz konusu alanda yapılacak çalışmalara yol gösterecek öncü bir rolü vardır...

****

İZMİRDE RUM SPOR CEMİYETLERİ -  KULÜPLERİ

Batı Anadolu hem coğrafi konumundan hem de sosyoekonomik dinamiklerinden ötürü, Osmanlı Devleti’nde ilk Rum cemiyetlerinin ortaya çıktığı bölgedir. Buradaki Rumların örgütlenme hareketleri, Tanzimat’tan önceye uzanan bir dönemde örfi kurallara bağlı olarak ortaya çıktığı gibi, özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren hız kazanmış, Meşrutiyet’in 1908’de yeniden ilanıyla da cemiyet çılgınlığı gitgide şiddetlenmiştir. II. Meşrutiyet’in eşitlik, kardeşlik, özgürlük vurgusu, cemiyetlerin kurulmasında yeni bir itici güç olmuştur.

Cemiyetleşme faaliyetleri, 1909 yılında yürürlüğe giren Cemiyetler Kanunu ile yasal bir zeminde devam ederken, kuruluşları daha eskiye dayanan cemiyetlerin bir kısmı, kanunun öngördüğü düzenlemelere ayak uydurmuş, bir kısmı kapanmış, ayrıca yeni cemiyetler de teşkil edilmiştir.

İzmir’de kurulan ve 1922 yılına kadar faaliyetini sürdüren Rumlara ait  Kültür ve Spor Cemiyetleri (Kulüpleri )’nden  Osmanlı Rumlarının, bilinen ilk müzik cemiyeti 1863’te İstanbul’da kurulan İstanbul Müzik Cemiyeti (O En Konstantinoupolei Mousikos Syllogos) cemiyeti olup, Anadolu’da ve İzmir’de ise onu Orfefs Müzik Kulübü (Mousikos Omilos Orfefs) adlı cemiyet takip etmiştir. 1890 yılında, İzmir’in tanınmış ailelerine mensup kişilerin bir araya gelerek oluşturduğu Orfefs Müzik Kulübü, Anadolu Rumlarının ilk müzik cemiyetidir.

Müzik faaliyetlerinin yanı sıra, spora yönelik çalışmalarda da bulunan Orfefs, İzmir’in gençleri arasında spor ruhunu yaymak amacıyla kendi bünyesinde bir spor birimi oluşturmuştur. Ancak bir süre sonra cemiyet üyeleri arasında çıkan anlaşmazlık sonucu, spor biriminin üyeleri Orfefs’ten ayrılarak 1894 yılında Gymnasion adında bir spor cemiyeti teşkil etmişlerdir.

1898 yılında ise Gymnasion ile Orfefs’in yeniden bir araya gelmesiyle Panionios Jimnastik Cemiyeti (Panionios Gymnastikos Syllogos) adı altında yeni bir cemiyet oluşturulmuştur. Bu yeni cemiyet, her ne kadar 1898 yılında teşkil edilse de, Orfefs’in yerini aldığı için kuruluş tarihi olarak 1890 yılını benimsemiştir. Panionios Jimnastik Cemiyeti, adını en çok spor alanında duyuracak olsa da, Orfefs’in geleneğini sürdürerek, içinde müzik, edebiyat ve diğer güzel sanat dallarının da bulunduğu 14 farklı alanda kendini göstermiş ve geliştirmiştir.

1922 yılına kadar faaliyetini sürdüren ve İzmir’in önde gelen cemiyetleri arasında yerini alan Panionios Jimnastik Cemiyeti, bir spor salonunun yanı sıra, konferans, konser ve sanat sergileri gibi çeşitli etkinliklerin düzenlendiği ayrı bir toplanma yeri de oluşturmuştur. 1904 yılına kadar sporun yanında çeşitli sanatsal etkinliklerde bulunan Panionios, 1906 yılında yayınladığı nizamnamesinde, kendisini yalnızca bir spor cemiyeti olarak tanımlamıştır.

1906 yılından itibaren bir spor kulübü şeklinde faaliyet göstermeye devam eden Panionios Cemiyeti’nin, Anadolu’da sporun geliştirilmesi ve Anadolu Rumları arasında dayanışma olgusunun güçlendirilmesi bağlamında gerçekleştirdiği belki de en önemli faaliyet, Panionia Spor Müsabakalarını düzenlemek olmuştur. Panionia Müsabakaları, ilk kez 1896 yılında Panionios’un kurucu cemiyetlerinden biri olan Gymnasion tarafından başlatılmıştır. Birkaç küçük aksama dışında, 1921’e kadar hemen her yıl düzenlenen bu müsabakalarda, atletizmden yüzmeye, bisikletten jimnastiğe kadar birçok dalda spor oyunları gerçekleştirilmiş ve İzmir’deki Rum spor kulüplerinin yanı sıra, Anadolu’dan ve Osmanlı Rumlarının yaşadığı çeşitli bölgelerden spor kulüpleri müsabakalara katılmıştır.

 1897 yılında kurulan, günümüzde de varlığınuı sürdürmekte olan Yunan Jimnastik ve Spor Cemiyetleri Birliği, bir diğer adıyla Yunanistan Atletizm Federasyonu (SEGAS) ‘a da üye olan Panionios Cemiyeti, Ayvalık’ta, İskenderiye’de ve Atina’da düzenlenen çeşitli müsabakalarda yer almış, ayrıca 1896 yılından itibaren düzenlenmeye başlayan Uluslararası Olimpiyat Oyunlarına da birkaç kez katılmıştır. Her ne kadar Osmanlı topraklarında doğsa da bu cemiyet, bir Rum cemiyeti olması dolayısıyla Yunanistan ile organik bir bağa sahip olmuş; hatta cemiyetin sporcuları da, Olimpiyatlarda, Osmanlı Devleti’ni temsilen değil, daha yerel düzeyde, İzmir’i temsilen yer almışlardır.

Panionios Cemiyeti, 1922’de Yunan ordusunun Anadolu’dan çekilmesiyle birlikte İzmir’deki faaliyetini sonlandırarak Atina’nın Nea Smyrni semtinde, İzmir Panionios Jimnastik Cemiyeti ismiyle varlığını sürdürmeye devam etmiştir.

İzmir’in bir diğer spor cemiyeti, yine 19. yüzyıl sonlarında kurulup (1891)faaliyetini 1922’ye kadar sürdüren Apollon Cemiyeti’dir. Panionios Cemiyeti’ne benzer şekilde, önce bir müzik cemiyeti olarak ortaya çıkan Apollon, düzenli olarak konserler düzenlemiş ve edebiyatla ilgili toplantılar gerçekleştirmiştir. 1894 yılından itibaren bünyesinde bir gezi birimi oluşturan cemiyet, bir süre sonra bu birimi genişleterek sporu da içine katmıştır. 1908 yılında kendisini bir spor cemiyeti olarak tanımlayana kadar geçen süre içerisinde, bir yandan sanatsal faaliyetlerini sürdürürken, diğer yandan Panionios Cemiyeti gibi, hem yerel hem de uluslararası birçok spor müsabakasında yer almış; ayrıca Panionia Müsabakaları kadar büyük çaplı olmasa da Apollonia Müsabakalarını organize etmiştir. Dönemin Aydın Valisi Mehmet Kamil Paşa’nın da teşviki ve himayesi altında düzenlenen Apollonia Müsabakalarına, Apollon’un yanı sıra, İzmir’in diğer spor kulüpleri de katılmıştır. Apollon, ayrıca, çocuk ve genç sporculara yönelik olarak da spor müsabakaları organize etmiştir.

1908 yılında yayımlanan nizamnamesinde Apollon Cemiyeti’nin adının, Apollon Jimnastik Cemiyeti (Gymnastikos Syllogos o “Apollon”) olarak değiştirildiği dikkati çekmektedir. Yine nizamname kapağında cemiyetin 1891 yılında kurulduğu ve 1905 yılında yeniden oluşturulduğu bilgisi yer almaktadır. 1922’ye kadar varlığını sürdüren Apollon Cemiyeti, Yunanistan’a göç ettikten sonra Atina’da bir spor kulübü olarak faaliyet göstermeye devam etmiştir.

İzmir’in diğer semtlerinde de sanat ve sporun iç içe yer aldığı örgütlenmeler mevcuttur. Örneğin Karşıyaka’da, kürek yarışları düzenleyen ve tiyatro oyunları sahneleyen bir Rum kulübünün yanı sıra, bir müzik kulübünün de varlığı dikkati çekmektedir. İsimleri bilinmeyen bu oluşumlar dışında, 1906’da kurulan Karşıyaka Jimnastik ve Müzik Cemiyeti ( Gymnastikos kai Mousikos Syllogos Karşıyaka) ile İzmir’in ünlü sporcularının, spor hayatına ilk adımlarını attıkları Kopanos ve Aias adlarında iki yerel spor cemiyetine daha rastlanmıştır.

Rumlar tarafından Melantia olarak adlandırılan Karataş’ta ise 1906 yılında, Omiros Onasis, Anastasios Hatziemmanouil, Theofanis Misail ve G. Makrigiannis’in girişimleriyle Pelops Jimnastik Cemiyeti (Gymnastikos Syllogos Pelops) kurulmuştur. Panionios ve Apollon gibi, Yunanistan Atletizm Federasyonu’na üye spor kulüpleri arasında adı geçen Pelops’un amacı, başta su sporları olmak üzere sporun ilerlemesine katkıda bulunmak olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede Pelops, özellikle kürek ve yüzme alanında sporcular yetiştirmiş, ayrıca atletizm ve futbolla da ilgilenmiştir. Cemiyetin düzenlediği kürek ve yüzme müsabakalarına, Kürek Kulübü, Apollon ve Panionios’un yanı sıra, İzmir’in hemen hemen bütün Rum spor cemiyetleri katılım göstermiştir. Uluslararası platformlarda da başarılara imza atan Pelops, Anadolu’daki Yunan işgalinin son günlerine kadar faaliyetlerine devam etmiştir. Yunanistan’a göç ettikten sonra, aynı isimle yeniden kurulan Pelops, burada varlığını birkaç yıl daha sürdürmüştür.

Öte yandan 1896’da Panionia Müsabakalarına, 1904’te de Apollonia Müsabakalarına ev sahipliği yapan Bornova’da da spor, ilgi çekici bir alan olarak toplum hayatında yer edinmiştir. Buradaki spor cemiyetleri arasında ilk olarak, Bornova’daki İngilizler tarafından II. Meşrutiyet öncesinde kurulan Bornova Spor Kulübü (Bournabat Athletical Association) dikkati çekmektedir. Ardından Bornovalı Rum sporseverler de, Thisefs Jimnastik Cemiyeti (Gymnastikos Syllogos Thisefs) ile Ermis Jimnastik Kulübü (Gymnastikos Omilos Ermis) çatısı altında örgütlenmişlerdir.

1907 yılında kurulan Thisefs Jimnastik Cemiyeti, Apollon Cemiyeti ile sıkı bir işbirliği geliştirmiş ve onun desteğiyle bir spor salonu oluşturmuştur. Cemiyet, spor aktivitelerinin yanı sıra, üyeleri için zaman zaman gezi organizasyonları da düzenlemiştir.

Ermis Jimnastik Kulübü ise 1908 yılında kurulmuş ve Thisefs Cemiyeti’nden daha uzun bir süre faaliyet göstermiştir. Cemiyetin amacı, üyelerinin birlik ve beraberliği çerçevesinde, sporun desteklenmesini sağlayarak toplumun ilerlemesine katkıda bulunmak olarak belirlenmiştir. Özellikle atletizm ve futbol dalında yetiştirdiği sporcular, Panionia ve Apollonia Müsabakalarına katılmış ve birçoğu kendini kanıtlamayı başarmıştır.

Aynı dönemde Bornova’da, bahsi geçen cemiyetlerden bağımsız olarak bir Rum futbol takımı da oluşturulmuştur. Ayrıca Buca’da faaliyet gösteren Buca Futbol Kulübü’nü (Podosfairikos Omilos Boutza) de Rum spor cemiyetleri arasında saymak gerekir.

KAYNAK : İKİNCİ MEŞRUTİYET’TEN MİLLİ MÜCADELE’YE ANADOLU’DA SOSYO-EKONOMİK VE KÜLTÜREL BOYUTLARIYLA RUM ÖRGÜTLENMELERİ (1908-1922) - Doktora Tezi, Çiğdem KILIÇOĞLU CİHANGİR

Andreas Baltas-Rum Spor Kulüpleri kitabından (sh.173 vd.)

Bornocada 1890’larda İngiliz Levantenlerince kurulan BournabatClub futbol takımı, İzmir Limanına gelen İngiliz gemilerinin subaylarıyla maçlar yapmış, 1906 yılında Atina’da düzenlenen olimpiyatlara katılmış ve ikinci olmuşlardır.

İlerliye yıllarda Bornova’da da Bornova Rum Futbol Kulübü kurulmuştur.

21 Ocak 1897 yılında İzmir Limanına gelen İngiliz Gemisindeki subaylarla, Bornova stadında Karşıyaka Futbol Kulübü adındaki bir Rum kulübünün maç yaptığını keza Gymnasion isimli futbol takımınında Karşıyaka Futbol Kulübü ile maçlar yaptığını Ameltheia isimli Rumca yayınlanan gazete haberinden anlamaktayız.

(Andreas Baltas-Rum Spor Kulüpleri sh.174)

Ayrıca,  05 Aralık 1901 tarihinde, İngiliz ve Fransız Levanten Ailelerinin gençlerinden oluşan Bornova Spor Kulübü futbol takımının İstanbula giderek burada oynadıkları maçı 9 sayı farkla kazandıklarını aynı gazetenin haberinde görmekteyiz.

2 ekim 1902 tarihinde İstanbul Futbol Kulübü, İzmir Spor Birliğini davet ederek 31 Aralık 1902 tarihinde maç yapmayı önermiştir.

 1906 Atina Olimpiyat Oyunlarına katılmak için Bornova Spor Kulübü, 13 Mart 1906 tarihinde  Apollon Jimnastik Kulübü ve  15 Mart 1906 tarihinde Panionios futbol takımları ile oynadığı maçları farklı kazanarak olimpiyatlara gitme hakkı elde ederek, Atina Olimpiyatlarında İzmir’i temsil etmiştir.

1908 yılı aralık ayı içerisinde, İzmir’e maç yapmak üzere gelen İstanbul Futbol takımı, Bornova Stadında 14-21aralık tarihlerinde İzmir futbol takımlarıyla 5 karşılaşma yapmıştır.

SEAGS’ın (Yunanistan Atletizim ve Jimlastik Federasyonu) onayı ile Ocak 1910 tarihinde Panionos, Pelopas ve Ermis takımlarının katıldığı İzmir Futbol Kupası yapılmış, Panianos iki yıl üst üste şampiyon olmuştur. 1912 yılındaki kupayıErmeni Birliği Kulübü kazanmıştır. 1919 ve 1920 yıllarında ise Apollon takımı şampiyonluğu elde etmiş, Apollon takımı Küçük Asya’nın en güçlü takımı olarak değerlendirilmiştir. 1920 Anvers Olimpiyatlarında Apollon takımının 4 oyuncusu Yunanistan futbol milli takımında oynamıştır. Ayrıca şehrin İngiliz ve Fransız-Rum iki tren şirketinin memurlarından oluşan Demiryolu Birliği futbol takımı da çeşitli milletlerden oluşan bir mozaik görünümündeki takımdı.

İzmir futbol karması (Muhtelit takımı) 1922 yılına kadar Atina-Pire muhteliti gibi çeşitli şehirlerin takımlarıyla maçlar yapmıştır.

Takımların İzmir’in çeşitli yerlerinde saha ve stadları bulunmaktaydı. Bunlar arasında, Rum mezarlığına bitişik, 1911 yılında açılışı yapılan, 1919 yılında bin kişilik ahşap tribünü inşa edilen,  Panianos kulübünün yeni stadı en ünlüsüdür. Günümüzde Alsancak Stadının bulunduğu yerdeki bu stada Yunan Ordusu işgal ile birlikte el koymuştu.

Panianos Kulübünün ayrıca, 1907 eylül ayında Karşıyaka rıhtıma yakın Malkotsis Çiftliği yakınlarındaki geniş bir arazide spor salonu ve saha yapımını gerçekleştireceği duyurulmuştu.

Apollon Kulübü, kendi adını taşıyan oyunlarını Bornova Stadında yapmıştı. Ayrıca kulüp, 1913 yılında Ayos Trifonos Mahallesinde (günümüzde Atatürk Lisesi civarı)  bir stat ve iki salon  edinmiştir.

Karşıyaka Jimnastik ve Müzik Kulünün Karşıyaka’da bir  jimnastikhanesi ve stadı “Karavokiri Tarlası” denilen yerde ve ayrıca Alaybey’de “Omiros’un tarlası” denilen ikinci bir stadı (sahası) bulunmaktaydı.

Karataşta bulunan Pelops kulünün de su sporlarının yapıldığı , idman ve futbolsahalarının bulunduğu tesisleri bulunmaktaydı.

İZMİR FUT BOL TARİHİ

2. BÖLÜM

1922-1958

Vehbi MOĞOL

İZMİR’İN KULÜPLERİ         

İzmir’in ilk Türk kulüpleri ve İzmir futbolunun gerçek öncüleri arasinda Karşiyaka, Hilal (daha sonra Altay adini aldi), İzmir İdman Yurdu, Sakarya (daha sonra Altinay ile birleşip İzmirspor adini aldi), Altinordu ve Göztepe baş sirayi alirlar.

KARŞIYAKA SPOR KULÜBÜ

Karşiyaka semtinde oturan Türk gençlerinden Zühtü (Işıl), Cemal Ahmet (Umar), Osman (güven), Hüseyin, Refik (Civelek), Tercüman Salih beylerin semtin ünlü Omiros Tarlasi’nda yaptiklari bir toplanti sonunda 1912 yilinda “Karşiyaka Terbiye-i Bedeniyye Kulübü” adi altinda kuruldu.

Ortaya çikarilan futbol takimi tam formunu bulurken patlayan 1. Dünya Savaşi ile onu izleyen

İzmir’in işgali kulübün faaliyetini bir süre sekteye uğratti. İzmir’in kurtuluşundan sonra Yeşil-Kirmizi formali kulüp yeniden canlandi. Önce “Karşıyaka Gençlerbirliği” adını alan kulüp, sonra “Karşıyaka Spor Kulübü” adiyla faaliyetini sürdürdü. Bu ismin ilk harflerinin eski yazidaki okunuşu olan “Kaf-SinKaf” simgesiyle ölümsüzleşen kulüp, İzmir’in ilk Türk kulübü olmak gibi ebedi bir şerefe de sahiptir.

ALTAY SPOR KULÜBÜ

Bugün Alsancak adiyla anilan eski Frenk Mahallesi’nin Gül Sokaği’nda, önceleri Saint Joseph Fransiz mektebiyken 1. Dünya Savaşi sirasinda Şark İdadisi’ne verilen binada, 16 Ocak 1914 günü kuruldu. Bu kulübün kurulmasinda Şark İdadisi’nin Müdürü Mustafa Necati bey (daha sonra Milli Eğitim Bakani) başrolü oynadi. Diğer kurucular arasinda Çiftçi Necati, Vasif (Çinar, İzmir eski Milletvekili ve Moskova Büyükelçisi), Talat (Erboy), Evliyazade Nejat, Raif Nezihi (Yazar) ve Şimendiferci Rifat beyler de bulunmaktaydi. Futbol sahalarinda büyük bir varlik gösteren ve “Hilal” adiyla faaliyete geçen takim kisa bir süre sonra “Altay” adini aldi. Siyah-Beyaz formali kulüp 1919 yilinda İzmir’in Yunanlilar tarafindan işgaliyle kapandi. Kurtuluştan sonra kulübün kurucularindan Vasif Çinar’in çabasiyla yeniden canlandi. Eski gücüne kavuşan futbol takimi, 1923-1924 yilinda düzenlenen ilk İzmir Futbol Ligi’nin      şampiyonluğunu kazanmak şerefine de erişti.

İZMİR İDMAN YURDU

Yunan işgali sirasinda (1919) Altayli bazi futbolcularla İzmir Sultanisi futbolculari tarafindan

işgalcilere karşi duyulan hirsla İttihat ve Terakki Mektebi karşisinda ki bir binada kuruldu. Kulübün başinda, “Şark” gazetesinin sahibi Halil Zeki Bey (eski Futbol Federasyonu üyesi Kurmay Albay Şinasi Osma’in babasi) ile tüccardan Haci Hüseyin Bey (daha sonra CHP mutemedi) bulunuyorlardi.

İşgalin en karanlik günlerinde Rum takimlariyla yaptiği maçlarda aldiği başarili sonuçlarla milletin yüzünü güldüren bu takimda Kırsakal Muzaffer, Suphi, Mustafa (Baloz), Zimzim Osman, Mamako Saim (Seymener), Hoca Mehmet, Sakizli Neşet, Sivrisinek Baha, Mazlum, Muammer, Dede Kenan, Bacak Mehmet, İmanim Celal, Kolokir Hüseyin, Yanik Hasan ve Aydinli Adnan (eski Başbakan Adnan Menderes) gibi unutulmaz futbolcular yer aliyordu. Kirmizi-Beyaz formasiyla İzmir futbol tarihinde ölümsüz bir yeri bulunan İzmir İdman Yurdu, İzmir’in kurtuluşundan kisa bir süre sonra dağildi. Bunda, takimi oluşturan futbolcularin yeniden açilan eski kulüplerine dönmelerinin de önemli etkisi oldu. 20 ağustos 1923’de İdman Yurdu yeniden açildiysa da tutunamadi. Anilarda unutulmaz bir yer alip ortadan silindi.

İZMİRSPOR KULÜBÜ

Nüvesini, 1923 yilinda kurulmuş bulunan Sakarya kulübü teşkil eder. Bu kulübün 1930 yilinda Altay kulübüyle birleşmesi sonucu İzmirspor adiyla ortaya çikti. Mavi-Beyaz formali kulüp, özellikle futbol sahalarinda büyük varlik gösterdi. İzmir’in Eşrefpaşa ve Hatay semtlerindin gözdesi oldu.

ALTINORDU SPOR KULÜBÜ

1923 yilinda Altay kulübünde çikan bir anlaşmazlik sonucu bazi futbolcular, yeniden canlanma savaşi vermekte olan İdman Yurdu kulübünün futbolculariyla birleşip Altinordu’yu kurdular. Kisa zamanda büyük varlik gösteren Kirmizi-Mavi formali futbol takimiyla geniş bir taraftar kitlesine sahip olan Altinordu, İzmir’in en eski ve en güçlü kulüplerinden biri olarak adini Türk futbol tarihine yazdirdi.

GÖZTEPE SPOR KULÜBÜ

1925 yilinda yine Altay kulübünde çikan bir anlaşmazlik sonucu bu kulüpten ayrilan bir grup Altayli sporcu tarafindan İzmir’in Güzelyali semtinde ve Sari-Kirmizi renkler altinda kuruldu. Kisa zamanda büyük bir varlik gösteren Göztepe futbol takimi, İzmir futbolunda kazandiği şampiyonluklarin yani sira Avrupa Kupalari’nda da büyük varlik göstererek Türk futbolunun adini yurt dişinda duyuran kulüp oldu.

ÜÇOK SPOR KULÜBÜ

Türk futbolunda “Milli Küme” maçlarinin ihdasiyla günün (1937) İzmir Valisi Fazli Güleç’in girişimleri ve İzmir’in bu şampiyonada İstanbul ve Ankara takimlari karşisinda en iyi şekilde temsili gerekçesiyle Altay, Altinordu ve Buca kulüplerinin birleşmesiyle kuruldu. Kulübün ömrü iki yil sürdü.

DOĞANSPOR KULÜBÜ

Yine ayni amaçla ve İzmir Valisi Fazlı Güleç’in girişimleriyle 1937 yilinda Göztepe, İzmir ve Egespor kulüplerinin birleşmeleri sonucu ortaya çikti. Bu kulübün ömrü de Üçok gibi sadece iki yol sürdü.

İZMİR FUTBOL LİGİ

İzmir’de ilk resmi futbol ligi, Cumhuriyetin ilaniyla kuruldu. Türkiye İdman Cemiyetleri İttifaki’ninİzmir Mintikasi’nin girişimleriyle ortaya çikan İzmir Futbol Ligi 1923-1924 sezonunda başladi.1955-1956’da İzmir Profesyonel Futbol Ligi’nin kuruluşuna kadar geçen dönemde İzmir Amatör Futbol Ligi’nin şampiyonluklari şu takimlar arasinda paylaşıldı:

1923-1924: Altay

1924-1925: Altay

1925-1926: Karşıyaka

1926-1927: Altinordu

1927-1928: Altay

1928-1929: Altay

1929-1930: Sakarya (daha sonra İzmirspor adini aldi)

1930-1931: Altay

1931-1932: Altinordu

1932-1933: İzmirspor

1933-1934: Altay

1934-1935: Altinordu

1935-1936: Altinordu

1936-1937: Altay

1937-1938: Üçok (Altay, Altinordu ve Buca’nin birleşmeleriyle)

1938-1939: Doğanspor (Göztepe, İzmirspor ve Egespor’un birleşmeleriyle)

1939-1940: Altinordu

1940-1941: Altay

1941-1942: Göztepe

1942-1943: Göztepe

1943-1944: Göztepe

1944-1945: Altinordu

1945-1946: Altay

1946-1947: Kayagücü (askeri takim)

1947-1948: Altay

1948-1949: İzmirspor

1949-1950: Göztepe

1950-1951: Altay

1951-1952: Karşiyaka

1952-1953: Göztepe

1953-1954: Altay

1954-1955: İzmirspor

Böylece 32 yil süren bu devrede şampiyonluklar 9 takim arasinda şöyle paylaşilmiş oldu

Altay 12 şampiyonluk

Altinordu 6 şampiyonluk

Göztepe 5 şampiyonluk

İzmirspor 3 şampiyonluk

Karşiyaka 2 şampiyonluk

Sakarya 1 şampiyonluk

Üçok 1 şampiyonluk

Doğanspor 1 şampiyonluk

Kayagücü 1 şampiyonluk

CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA
İZMİR FUTBOLUNDA MUHTELİT TAKIMLAR

İzmir’de kurulan spor kulüpleri arasındaki rekabet tüm Türkiye’de bilinen bir gerçektir ve Karşıyaka-Göztepe, Göztepe-Altay, Altay-Karşıyaka maçları birçok spor otoritesince en çok bilinen derbi mücadeleleri arasında gösterilmektedir. Söz konusu kulüpler arasında günümüzdeki bu rekabet, kuruldukları ilk yıllardaki tutum ve mücadeleleri karşılaştırıldığında taban tabana bir zıtlık göstermekteydi. Karşıyaka Mümarese-i Bedeniye Kulübü ve Altay Gençlik Kulübü’nün kuruluş amaçlarına bakıldığında bu durum net bir şekilde görülebilir. Her iki kulübün kuruluş gayesi şehirdeki Türk gençlerinin sıhhatli ve idmanlı olmalarını sağlamakla birlikte İzmir’de daha etkili ve güçlü konumda olan gayrimüslim takımlara karşı mücadele etmekti. Bu kapsamda Türk takımları birbirleri aralarında maçlar yapmalarının yanı sıra kurdukları muhtelit takımlar vasıtasıyla güç birliği yaparak gerek yabancı takımlar gerekse İstanbul takımlarına karşı çeşitli müsabakalar düzenlediler.

Bu çalışmada İzmir karmalarının İngiliz Takımı, İstanbul kulüpleri, Levski, Temeşvar ve El İttihad takımlarına karşı yaptıkları futbol maçları değerlendirilerek, takımların nasıl ve hangi oyunculardan oluşturulduğu, maçlarda alınan sonuçlar bağlamında İzmir futbolunun yabancı takımlar ve İstanbul takımlarına karşı o günkü durumu ortaya konulmaya çalışılacaktır.

GİRİŞ

Bilindiği üzere İzmir modern sporların Osmanlı Devleti’ne girdiği önemli merkezlerden biridir. Sportif faaliyetler konusunda birçok ilkin yaşandığı bu şehir Türk futbol tarihi açısından da ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. 1 Futbolun Osmanlı Devleti sınırları içinde ilk oynandığı yerlerden biri olan İzmir, XX. yüzyılın başlarında önceki asra kıyasla ekonomik ve kültürel gelişim alanlarında biraz geriye düşse de geçmişten aldığı güç, gelenekleri ve sahip olduğu renkli etnik ve dini yapı sebebiyle Osmanlı Devleti’nin en önemli şehirlerindendi.

Bilhassa İstanbul’da hızlı bir şekilde gelişim gösteren futbol, 1912 yılında Karşıyaka Kulübü ve ardından 1914 yılında kurulacak olan Altay Kulübü ile İzmirli Türkler için artık bambaşka anlamlar ifade etmeye başlayacaktı. Bu tarihlere kadar İzmir’deki spor sahalarında yalnızca Rum, Ermeni, İngiliz ve İtalyanların kurmuş oldukları takımların sözü geçerken, Türkler saha kenarında seyirci olmakla yetinmekteydiler.2 XX. yüzyıl başlarında İzmir’deki en etkili takımlar arasında; Pelops, Panionios, Apollon, İskos, Karavokiri, Midilli, Vanderers, Apetyan, Scholl, Evangelidis, Amerikan Koleji Takımı ve Garibaldi yer almaktaydı.

Bu dönemde ülkedeki futbol organizasyonu mahalli turnuvalar şeklinde organize edilmekteydi. İstanbul ve İzmir futbol maçlarının yoğun ilgiyle takip edildiği, takım sayısının lig kurmaya yetecek kadar fazla olduğu başlıca iki futbol şehriydi ve bu iki şehir arasında futbolda geçmişi 1890’lara dayanan bir rekabetin var olduğu bilinmektedir. Bu rekabet XX. yüzyılda da sürmüş ve iki şehir takımları dönem dönem özel turnuvalar, organizasyonlar, şenlikler kapsamında karşı karşıya gelmiş idi. Kulüplerin kendi adlarına yaptıkları müsabakalar haricinde iki şehrin karma takımları da bu mücadelelerde yerini almıştır.

İzmir ve İstanbul karma takımları arasında oynanan 1897 yılında oynanan bu ilk karşılaşmayı 2-1 İzmir karması kazanmıştır. 1897 yılından 1904 yılına kadar aralıklarla gerçekleşen ve tamamını İzmir karmasının kazandığı karşılaşmalar, Türk futbol tarihi açısından bir dönüm noktasıdır. İzmir karması; modern olimpiyat oyunlarının 10.yıldönümü dolayısıyla 1906 yılında Yunanistan’da düzenlenen ‘Ara Olimpiyat’ oyunlarında gümüş madalya kazanmıştır. “İzmir karması şu oyunculardan oluşmuştur; Edwin Charnaud, Zare Kuyumcuyan, Edwin Giraud, Jack Giraud, Hanri Joly, Percy Lafontaine, Donald Whittal, Albert Whittal, Godfrey

Whittal, Herbert Whittal, Edward Whittal”. (Erdoğan Anpınar,(Edit.) Türk Futbol Tarihi, Cilt 1. (İstanbul: Türkiye Futbol Federasyonu Yayınlan. Gül Basım& Yayın A.Ş; 1992),12.)

Bu tarz organizasyonlardan başka bilhassa Cumhuriyetin ilanı sonrası gerek İstanbul’a gerek İzmir’e gelen yabancı ülke futbol takımlarının özel müsabakalar yaptıkları görülmektedir. Dönemin basını bu maçlara birer milli maç havasında yaklaşmıştır. Karşılaşmalara atfedilen önem o kadar artmıştır ki dönemin futbol federasyonu diyebileceğimiz “İdman Cemiyeti İttifakı” kulüplere gönderdiği yazıda “milli hüviyete” sahip muhtelit takımların oluşturulmasını zorunlu tutmuştur. Bu uyarının altında, 1923 yılında İstanbul’a gelen Macar ve Çek takımlarının Galatasaray, Fenerbahçe ve Altınordu (İstanbul) takımları ve bunlardan oluşan muhtelit takımlara karşı elde ettiği farklı sonuçlar yatmaktadır. 3

Muhtelit yani karma takım oluşturma geleneği yukarıda ifade edildiği gibi İstanbul-İzmir rekabetinin ilk yıllarına kadar dayanmaktadır. İzmir muhteliti ile Moda FC arasında 27 Aralık 1897 tarihinde oynanan karşılaşma aynı zamanda şehirler arası ilk deplasman maçı olarak kabul edilmektedir. Öte yandan iki muhtelit takımın arasındaki ilk deplasman müsabakası da 22 Aralık 1922 de Adana muhtelitinin Mersin muhteliti ile karşılaşmak üzere Mersin’e yaptığı seyahat olarak kabul edilmektedir 4 (1897-1913 yılları arasında İzmir muhtelitlerinin İstanbul muhtelitleri ve kulüplerine karşı 19 maç yaptığını ve bunlardan skorları tespit edilebilen 12 maçın 8 ’ini İzmir muhtelitinin kazandığı belirtmektedir. Bkz. Yüce, a.g.e., s.61-62. Burada ifade edilmesi gereken husus bu dönemdeki muhtelit kadrolar gayrimüslim sporculardan oluşmasıdır ki söz konusu periyotta Türk sporcuların örgütlenme ve oyunu öğrenme noktasında emekleme çağında oldukları söylenebilir).

Karma takım oluşturma düşüncesinin çıkış noktası şehirlerin kendilerini spor sahalarında en güçlü kadrolarla temsil etme ihtiyacından doğmuştur. İstanbul ve İzmir gibi futbol kulüplerinin fazla olduğu şehirlerde bu tür kadroların oluşturulması mıntıka teşkilatları tarafından organize edilmekteydi. Ancak konu kadro tercihlerine geldiğinde, günümüzde Milli Takım kadroları ne kadar tartışmalıysa o dönemde de benzer tartışmaların yapıldığı görülebilmektedir.

Muhtelit Nasıl Kurulacak?

İzmir muhtelitinin nasıl oluşturulacağı konusunda çeşitli fikirler ortaya atıldı. En yaygın uygulama İzmir Futbol Heyet-i Müttehidesi’nin (İzmir Futbol Heyeti Birliği) İzmir muhtelitinde oynayacak oyuncuları tespit etmesi usulü olmuştur. Örneğin heyet, Temeşvar takımı ile oynanacak müsabaka için 27 oyuncu seçmiş ve lig maçlarını erteleyerek takımın bir an evvel hazırlıklara başlaması talimatını vermişti. Seçilen futbolcular kırmızı ve beyaz olmak üzere iki takıma ayrılarak antrenmanlarını maç gününe kadar bu şekilde sürdürmüşlerdir. 5

Yine bir başka örnekte, 1925 yılında İzmir’e gelecek Süleymaniye-Beykoz muhtelit takımına karşı çıkarılacak İzmir Muhtelit kadrosunun tespitinin nasıl yapıldığını Cemal Ahmed Bey Anadolu Gazetesi’ndeki köşesinde şöyle anlatmıştır: “Futbol Heyeti’nin istifası dolayısıyla muhtelit takım teşkili mesuliyetini bittabi hiç kimse üzerine alamazdı. Fakat alelacele iş görmeye alışan bizler buna da çare bulduk. Dün Karşıyaka’ya her kulüpten birer murahhas davet edildi. Gelen altı kulüp murahhasları bu meseleyi hallettiler.” 6

Muhtelit tespiti için ilginç öneriler de gelmekteydi. Kısa bir süre yayın hayatında kalan İzmir İdman Mecmuası İzmir muhtelitinin tespiti için mini bir anket düzenlenmesini önermekteydi. Bu ankete İzmir’deki futbol kulüplerinin birinci takımlarında oynayan oyuncuların katılmaları istenerek yapılan listelerin gazete yazıhanesine iletilmesi ve ortaya çıkan sonuç üzerinden kadro tartışmalarının yapılması önerilmişti.7

Kulüpçülük Tartışmaları

Muhtelit takımların kurulmasında en çok karşılaşılan problemlerden biri kulüpçülük zihniyeti idi. Her kulüp bu tür organizasyonlarda daha fazla sporcu ile temsil edilmek ister. Dolayısıyla kadroların oluşturulması esnasında yöneticilerin ve hatta müsabakalar esnasında futbolcuların kulüpçülük zihniyetiyle hareket ederek şehri temsil edecek takıma zarar verebildikleri görülebilmektedir. Bunun İzmir özelinde ilk örneğini İzmir muhtelitinin Garibaldi ile oynadığı hazırlık karşılaşmasında görmek mümkündür. 8 İstanbul muhtelitiyle karşılaşmadan evvel gücünü denemek isteyen İzmir karması Garibaldi - İngiliz muhteliti karşısında beklenen oyununu oynayamamasına rağmen 3-2 galip gelmişti. Müsabakada oyuncular arasındaki ahenksizliği ve anlaşmazlığı net bir şekilde gören Gol Mecmuası muhabiri sonucu kulüpçülük ihtiraslarına bağlamıştı: “Altaylılık, Karşıyakalılık, Altınordululuk bir dereceye kadar dâhili müsabakalarda bütün heyecanla devam etsin, ya fakat İzmir’i temsil edecek bir muhtelitte yalnız İzmir gençliği olmalı ve bu düşünce ile hareket edilmelidir.” 9

Kulüpçülükle ilgili bir diğer tartışma da Mısır şampiyonu El İttihad takımının İzmir seyahatinde yaşandı. Bu maça çıkacak muhteliti tespit etmek üzere Altay ve Karşıyaka karmasına karşı Altınordu takımı arasında bir müsabaka düzenlendi ve maçı Altay-Karşıyaka muhteliti 4-1 kazandı. 10 Bu maçtan bir süre sonra Altaylı ve Karşıyakalı sporcuların maça çıkmayacağı yönünde haberler basına yansımaya başladı. Anadolu Gazetesi bu menfi haberler üzerine yayınladığı bir makalede “İzmir sporculuğunun, İzmir gençliğinin ve İzmir’in şerefi için” kulüpçülük zihniyetinden sıyrılmalarını ve her iki tarafın da fedakârlıkta bulunması gerektiğini belirtmişti.11 Kadro anlaşmazlığından çıkan bu tartışmalar El İttihad takımıyla iki farklı kadronun iki maç yapması ile nihayete erdi. 12

1926 senesinde Cumhuriyet Gazetesi’nin ortaya koyduğu bir kupa için İstanbul muhtelitiyle karşılaşacak olan İzmir muhtelitinin kadro tercihiyle ilgili tartışmalar bu sefer de yedek kaleci götürülmemesinden çıktı. Bu tercih de kulüpçülük yapıldığı şeklinde yorumlanmıştır: “Futbol heyetinin çok mühim olan bu noktayı ihmali bir kısım azasının maalesef İzmir şerefi namına değil, kendi kulüpleri namına hareketlerinden münbaistir ve onların kıymeti hakkında bir fikir verebilir.” 13

Kulüpler arasındaki anlaşmazlıklar futbolcu seçimden başka hasılatın paylaşılmasında da kendisini göstermiştir. Fenerbahçe’nin 1925 yılındaki İzmir seyahatinde ise anlaşmazlığın temelinde hâsılatın paylaşılması vardı. Fenerbahçe Karşıyaka, Altınordu, Altay ve İzmir muhteliti ile 4 maç yapmak üzere İzmir’e geliyordu. Maçların organizasyonunu yapan Karşıyaka Kulübü, Altay’ın 4 maçın toplam hasılatının %25’ini istemesi nedeniyle anlaşmazlık yaşadıklarını, bu anlaşmazlığın sürmesi halinde Altay yerine başka bir takımın turnuvaya dâhil edileceğini ve bu haliyle Altaylı sporcuların İzmir muhtelitinde yer alamayacağını duyurdu. 14 Ancak korkulan olmadı ve anlaşmazlık Belediye Başkanı Aziz Bey ile Halk Fırkası Mutemedi Doktor Sadettin Bey’in araya girmesiyle çözümlendi. Altaylılar hâsılattan pay istemediklerini ve istenmesi halinde muhtelit takıma oyuncu göndereceklerini beyan ederek meselenin kapandığını ilan etti. 15

Mütareke Dönemi Dayanışmasına Bir Örnek: İzmir İdmanyurdu ve Karşıyaka Muhteliti

Türklerin futbol sahalarında kendilerini göstermeye başlamaları sonrası yukarıda adı geçen takımlarla yapmış oldukları maçlar çoğu zaman sıradan bir futbol maçının üstünde anlamlar taşıyordu 16 (Aşağıda bulacağınız basına yansıyan ifadeler bu maçlara nasıl bir önem atfedildiğinin küçük bir örneğidir. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Altay’ın Karşıyaka Rum Kulübünü yendiği maç Köylü Gazetesinde şu ifadelerle duyuruldu: “Şimdiye kadar sair milletler tarafından spor hususunda daima ihmal edilen Türklüğün gücünü bu kadar parlak muvaffakiyetlerle âleme ispat eden Altay Kulübü ile cidden iftihar edebiliriz.” Köylü, 9 Kânunuevvel 1330(1924); yine Altay’ın Amerikan Koleji takımını 2-0 yenmesi sonrası Ahenk Gazetesi haberi okuyucularına şu sözlerle verdi: “Şimdiye kadar Türklüğün şeref ve milliyesini daima yükselten Altaycılar bu). Şehirde egemen olmak isteyen etnik grup ya da dini cemaatlerin temsilcisi olma hüviyeti taşıyan takımların mücadelesi, bir bakıma bu grupların siyasi mücadelelerin futbol sahalarına yansımasıydı. Birinci Dünya Savaşı yıllarında İzmir Türklüğünün futbol sahalarındaki en güçlü takımı olan Altay’ın İttihad ve Terakki yöneticileri ve Türk Ocaklarından aldığı destek savaş sonrası döneme olumsuz olarak yansımıştı. Mütareke döneminde bu iki grupla bağlantısı olan tüm kişi ve kurumlar gibi Altay takımı da zor günler yaşadı. Kulübün kurucuları olan Mustafa Necati ve Vasıf Çınar’ın Yunan işgali sonrası şehri terk etmesi, kulübün hamilerinden Vali Rahmi Bey’in de görev süresinin 13 Ekim 1917 tarihinde son bulması ve Türk Ocağı’nın faaliyetlerinin durdurulması Altaylı sporcuları oldukça zor durumda bıraktı. Süreli yayınlar üzerinde yapılan araştırmalar Altay’ın 1919 yılı sonuna kadar faaliyetlerini takip etmemizi sağlarken 1920 yılından sonra uzun bir süre kulübün adına rastlanılamamıştır. Bu süre zarfında İzmir’deki futbol sahalarında yeni bir takımın vücuda geldiği görülmektedir. Bu kulüp İzmir İdman Yurdu’dur.

Spor Âlemi Dergisinin İzmir’le ilgili verdiği havadislerden İzmir’deki futbol ligine Türk takımlarının alınmadığı gibi, İzmir’i temsil eden hiçbir karmaya Türk oyuncuların dâhil edilmediğini öğrenmekteyiz. Bu şartlar altında ayakta kalan tek Türk takımı olan Karşıyaka Terbiye-yi Bedeniyye Yurdu ile maçlar yapan İdman Yurdu takımı sadece İngiliz takımı ve limana uğrayan İtalyan Boeriyo gemisi mürettebatı ile karşılaşabilmiştir. İdman Yurdunun

İngiliz takımına karşı 7-0 kaybettiği bir mücadele sonrası İzmir muhteliti olarak İngilizlerin karşısına dikilen Türk takımı da 3-0 yenilmiştir. Bu maçın rövanşında ise yine İngiliz takımı 4-2 galip gelmesini bildi. 17

İdman Yurdu kadrosunda şu isimler yer almaktaydı: Kırsakal Muzaffer, Suphi, Mustafa Balöz, Zım Zım Osman, Mamako Saim (Seymener), Hoca Mehmet, Sakızlı Neşet, Muammer, Mazlum, Hafız, Mümtaz, Sivrisinek Baha, Dede Kenan, İmanım Cemal, Bacak Mithat, Kolokir Hüseyin, Hasan Yanık ve Adnan.

Olimpiyat Elemeleri

1924 Olimpiyat oyunlarına ev sahipliği yapacak olan Paris’e gidecek Türk milli takımının seçimi için öncelikle spor mıntıkalarından kendi içlerinden en iyi sporcuları seçerek Eskişehir’de yapılacak seçmelere göndermeleri istendi ve 1924 yılı Mart ayı içerisinde İzmir’de yapılan seçmelerde İzmir’i temsil edecek kadro şu isimlerden oluşturuldu: Vahi, Necati, Kenan (KSK Gençlerbirliği), Alaaddin, Hüsameddin, Feyzi, Hüseyin, Ziya, Suphi, Neşet (Altınordu), Burhaneddin, Danyal, Bahaddin, Hamid, Malik, Şevki, Mithat (Altay).l8

Eskişehir’deki İstanbul karması ile karşılaşan İzmir karması maçta 1-0 öne geçmesine rağmen ilk yarının ve ikinci yarının sonlarında yediği gollerle maçı 3-1 kaybetti19. Bu sonuca rağmen Türk milli takımı antrenörü Billy Hunter Altay’dan Hamid, Burhan ve Altınordu’dan Ziya beyleri milli takım kadrosuna dahil ederek İzmirli futbolcuların başarısını tasdiklemiş oldu.20

Muhacirler Yararına Turnuva: Altay/Karşıyaka Muhteliti - Altmordu/İdman Yurdu Muhteliti

Muhtelit takımların bir başka karşılaşması Altay ve Karşıyaka Gençlerbirliği muhtelitine karşı İdman Yurdu ve Altınordu karmasının 1924 yılının ilk günlerinde karşı karşıya geldikleri ve İzmir'deki muhacirler yararına düzenlenen müsabakadır.

Bilindiği üzere İzmir şehrinin demografik yapısı hem Büyük Savaş, hem de Milli Mücadele sonrası büyük değişimler yaşadı. Sulhun ilanı sonrası İzmir çevre illerden ve Yunanistan’la mübadele sonrası gelen muhacirlerden oluşan yeni bir nüfusa ev sahipliği yapmaya başladı. Muhacirlerin yeni yurtlarına yerleşmeleri kolay olmamakla birlikte savaş sonrası şartları altında oldukça ciddi sıkıntılar yaşadıkları bilinmektedir. Bu bağlamda İzmir’deki spor kulüpleri bugünkü ifadeyle sosyal sorumluluk projesi diyebileceğimiz bir şekilde muhacirler yararına bir spor bayramı düzenlediler.21

Etkinlikler kapsamında yapılan bayrak yarışını Altınordu takımı birincilikle tamamlarken, bisiklet yarışında da Altaylı Muzaffer Bey galip geldi. Hilal Terbiye-i Bedeniye Kulübü ile önceki adı Yeşil Yuva Kulübü olan yeni adıyla Karşıyaka İdman Ocağı arasında oynanan müsabakada İdman Ocaklılar 2-0 galip geldiler ve ortaya konan kupayı kazandılar. Şenliğin bir başka etkinliğinde Altınordulu gençlerle Bahriyeliler halat yarışında karşı karşıya geldiler ve bu mücadeleden Bahriyeliler galip çıktı. Daha sonra İzmir Erkek Lisesi trampetçileri önde, arkalarında Altay, Altınordu, İdman Yurdu, İdman Ocağı, Hilal, Karşıyaka Gençlerbirliği sporcuları ve onları da takiben İzmir Lisesi izcileri resmigeçit düzenleyerek seyircileri selamladılar.

Spor bayramının merakla beklenen müsabakası muhtelit takımlar arasındaydı. Hakem Said Bey’in idare ettiği müsabakanın ilk yarısı golsüz sona erdi. İkinci yarının başlarında Altay muhteliti baskısını arttırarak Said Bey’in golüyle 1-0 öne geçti. Altınordulu Hüseyin Bey’in golü maça dengeyi getirse de bu golden birkaç dakika sonra Ziya Bey’in attığı gol ile Şifa Eczanesi'nin ortaya koyduğu kupayı kazanan 2-1'lik skorla İdman Yurdu-Altınordu karması oldu. Bu maçın bir diğer önemi de Altay’ın bir yıldan uzun süren namağlup unvanının sona ermiş olmasıdır. Takımlar maça aşağıdaki 11'lerle çıkmıştır:

İdman Yurdu-Altınordu: Edip (AO), Alaaddin (AO), Neşet (İY), Hüsameddin (AO), Feyzi (AO), Suphi (İY), Ziya (İY), Hüseyin (AO), Mazlum (İY), Zeki (İY), Şevki (İY).

Altay-Karşıyaka Gençlerbirliği: Kenan (KSK), Burhan (A), Hasan (A), Vahi (KSK), Hamid (A), Danyal(A), Müfid (KSK), Necati (KSK), Said (KSK), Kenan (A), Refet (KSK).22

Fenerbahçeliler İzmir’de

1925 yılında İstanbul’un en güçlü takımı olarak kabul edilen Fenerbahçe takımı Karşıyakalı gençlerin girişimleriyle Mart ayında İzmir’e davet edildiler. Dört maç yapmak üzere İzmir’e gelecek olan Sarı-Lacivertli takım Karşıyaka, Altınordu, Altay ve nihayetinde de İzmir muhteliti ile karşılaşacaktı. Organizasyon öncesi yukarıda da ifade edilen Altay Kulübü ile Karşıyaka Kulübü arasında hasılat nedeniyle tartışma yaşanması tatsızlık yarattı.23 Ancak hadisenin tatlıya bağlanması ile müsabakalar sorunsuz bir şekilde icra edildi.24

İzmir şampiyonu Altay ile 25 Mart’ta, Muhtelit-Fenerbahçe maçının ise 27 Mart’ta öğleden sonra Punta Stadyumu’nda yapılması kararlaştırıldı. Maçların giriş ücreti olarak birinci sınıfta 1 Lira, tribünlerde 50 kuruş ve ale’l-ıtlak duhuliye (Genele açık giriş ücreti) 25 kuruş olarak açıklandı.25 18 Mart akşamı İzmir’e ulaşan Fenerbahçelileri istasyonda coşkulu bir kalabalık karşıladı. İzmirli sporcuların yanı sıra Soma ve Manisalı sporcular da istasyonda hazır bulundular.26 Fenerbahçelilere hitaben bir konuşma yapan İzmir Belediyesi ve Türk Ocağı Reisi Aziz Bey, bu ziyaretten duydukları memnuniyeti Fenerbahçelileri öven sözlerle dile getirdi. Bu nutka cevap veren Fenerbahçeli Fuad Bey yedi ay evvel Fenerbahçeli küçüklerin İzmir’e yapmış oldukları seyahatin bugünkü ziyaretin temellerini attığını, seyahate katılanların İzmir’de görmüş oldukları samimi misafirperverlikten ziyadesiyle memnun kaldıklarını söyledi. Misafirler ve onları karşılayan kafile yemek yiyip sohbet ettikten sonra dinlenmeye çekildiler.27

21 Mart günü oynanan Karşıyaka-Fenerbahçe maçı 0-0 sonuçlandı.28 Ertesi gün Altınordu ile karşılaşan sarı-lacivertliler farklı bir skorla 8-0 sahadan galip ayrıldılar.29 Bir sonraki müsabaka Altay’la planlandığı gibi 25 Mart günü yapıldı. Maçın hemen başında Fenerbahçe’nin 1-0 öne geçmesi birkaç gün önce Altınordu’nun yaşadığı hezimeti anımsatsa da Altay Hamid’in uzak mesafeden attığı golle beraberliği sağladı ve ilk yarı bu sonuçla tamamlandı. İkinci yarıda Fenerbahçeli Suphi Bedri’nin ortaladığı topa isabetli bir vuruş yaparak takımını 2-1 öne geçirdi ve maç Altaylıların kalan dakikalardaki baskısına rağmen Fenerbahçe’nin galibiyetiyle sona erdi. Bu maçta hakemin ofsayt kararlarını yanlış vermesine kızan Fenerbahçeliler ikinci yarıda hakemin değişmesini istediler. Kısa süren bir münakaşadan sonra Fenerbahçe Kaptanı Zeki Bey hakem olarak maçı tarafsız bir şekilde idare etti.30

Fenerbahçe’nin İzmir’de oynadığı maçlarda elde ettiği sonuçlar İzmir sporculuğunun gücünü sınaması bakımından önemli bir parametre olmuştur. Spor çevrelerinde yapılan yorumlar genellikle alınan bu mağlubiyetlerden gerekli derslerin çıkarılması kudret, maharet ve marifet yönünden İzmirli sporcuların kendilerini geliştirmeleri gerektiği şeklinde yapılmıştır. 31

Fenerbahçe turnedeki son maçında İzmir Muhteliti ile karşılaştı ve müsabaka İzmirliler adına adeta bir hüsranla bitti. Maçı 7-0 kazanan Fenerbahçe İstanbul’a namağlup dönmeyi başardı ve İzmir sporculuğuyla arasında ciddi bir fark olduğunu ispatladı. İlk yarısı 4-0 biten maçın ikinci yarısında da 3 gol bulan Fenerbahçe’nin bu galibiyetinde İstanbul ekibinin iyi oynamasının yanı sıra muhtelitin bir kez dahi bir arada antrenman yapmadığı, hazırlıksız ve düzensiz olduğu eleştirileri yapılmıştır. En iyi oyunculardan kurulu bir takım oluşturulmasına rağmen bunlar arasında dayanışma, iş birliği ve takım oyununu oynamalarını sağlayacak birliktelikten uzak oldukları görülmüştür. Takımlar maça aşağıdaki kadrolarla çıktılar:

İzmir Muhteliti: Kenan (KSK), Burhan (A), Sezai (KSK), Vahi (KSK), Hamid (A), Feyzi (AO), Nebil (A), Necati (A), Saim (KSK), Ali (KSK), Zeki (AO).

Fenerbahçe: Şekib, Kadri, Cafer, Fahri, İsmet, Ulvi, Bedri, Saadettin, Alaattin, Zeki, Sabih.32

Galatasaray’ın İzmir Seyahati

1925 yılı yaz ayları İzmir futbol dünyası bakımından oldukça renkli geçti. İstanbul’un köklü kulüplerinden biri olan Galatasaray Kulübü İzmir’e geliyordu. İzmir’de iki maç yapacak olan Galatasaray takımı ilk maçta Altay’ı 4-1 ile yenmeyi başardı.33

11 Temmuz 1925 günü yapılan müsabakada Altay-Altınordu muhteliti ilk karşılaşmanın rövanşını alarak Galatasaray’ı 2-1 mağlup etti. Bu galibiyet İzmir spor tarihinin altın harflerle yazılacak büyük başarılarından biri olarak duyurulmuştu. Tarihi maça takımlar aşağıdaki on birlerle çıktılar.

Galatasaray: Ulvi, Mehmed, Mithad, Vedad, Nihad, Kemal, Kerim, Osman, Kemal, Müslih, Mehmed.

Altay-Altınordu Muhteliti: Fehmi, Zeki, Burhan, Danyal, Hamid, Şevki, Necati, Vahab, Muzaffer, Hüseyin, Ziya. 34

Galatasaray Kaptanı Nihad Bey, basına verdiği röportajda İzmir seyahatleri hakkında detaylı bilgiler vermiştir. İzmir futbol hayatının her geçen gün gelişim gösterdiğinin belirtildiği haberin devamında Nihad Bey Galatasaray kafilesinin fevkalade iyi karşılandığını, Altaylı ve Altınordulu gençlerin Manisa'ya gelerek orada ilk karşılamayı yaptıklarını, daha sonra Basmane İstasyonunda başta Mustafa Necati beyler olmak üzere birçok mebusların, belediye başkanının ve hükümet erkânının kendilerini karşıladıklarını belirtir.

İlk yarıda yaşanan ilginç bir hadiseyi aktaran Nihad Bey, hakemin çift vuruştan direkt kaleye giren topu önce gol vermeye meylettiğini ancak sonrasında Galatasaray antrenörü Hunter'in nizamnameyi göstererek itiraz etmesi üzerine kararından döndüğünü anlatır. Hakemin ertesi gün Galatasaray Kulübüne telgraf çekerek teşekkürünü belirttiğini de ekler.

Maçın ikinci yarısında tek kale oynadıklarını belirten Nihad Bey, buna karşın İzmirlilerin en iyi oyunlarını ortaya koyduklarını ifade etti. Karşıyaka, Altay ve Bayraklı kulüplerine teşekkürlerini sunan Nihad Bey Karşıyaka ve Altay arasındaki rekabetin Galatasaray

Fenerbahçe rekabetinden daha şiddetli olduğunun altını çizer. İzmirli taraftarların birtakım taşkınlıklarda bulunduklarını belirten Galatasaraylı oyuncular, soyunma odalarının camlarının kırıldığını bunlar ne kadar menfi hadiseler olsa da bilinmesi gerektiğini vurguladılar. En son oynanan Galatasaray-Fenerbahçe müsabakasında yaşanan hadiselerle kıyaslayan futbolcular olayların mesulünün yine kendileri olduğunu, ülkenin iki büyük takım taraftarlarının diğer taraftarlara da kötü örnek olduklarını ifade ettiler.35

Maçtan sonra Galatasaray kafilesinin başkanı Yusuf Ziya Bey, İzmir seyahati dönüşünde Valilik, Belediye, basın ve spor kulüplerinin ilgisine ve İzmir halkına teşekkür eden bir telgraf çekmeyi ihmal etmeyerek iki şehir arasındaki rekabetin centilmenlik çerçevesinde sürmesi gerektiğini gösterdi. 36

Bulgarlar İzmir’de: Levski Takımı’nın İzmir Seyahati

20’li yıllar Orta Avrupa futbolunun yükselişte olduğu ve kıta Avrupa’sını etkisi altına aldığı yıllardı. Bu dönemde Macar ve Çekoslovak takımları profesyonelliğe çağdaşlarından daha hızlı bir şekilde giriş yaparak bundan maddi kazanç sağlamayı başarmışlardı. Savaş sonrası dönemin ekonomik sıkıntıları içerisinde yapılan bu atılım Macar ve Çekoslovak futbolunun ihraç malı haline gelmesini sağladı. Bu ülkelerdeki kulüpler sezon açılışı, ateşkes yıldönümü, şenlikler, yılbaşı ve paskalya günleri gibi özel günlerde turnelere çıkarak ciddi kazançlar sağlamayı başardılar.37 Macar ve Çekoslovakların haricinde Bulgar, Romen, Yunan ve Mısır futbol takımları da bu kervana katılarak uluslararası futbol ağlarının örülmesine katkıda bulundular. Benzer şekilde Galatasaray ve Fenerbahçelilerin de bu tür seyahatler çerçevesinde Avrupa, Rusya ve Ukrayna turlarına çıktıkları görülmektedir. Bu kapsamda Türkiye’ye de gelen takımlar İstanbul ve İzmir kulüpleriyle defalarca karşılaştılar.

1925 yılı sonbaharında Bulgar şampiyonu Levski takımının Altay ve Karşıyaka kulüplerinin davetlisi olarak şehre geleceği haberi büyük ilgi gördü. Spor çevreleri İzmir kulüplerinin böyle bir organizasyonda bulunmalarını futbol görgü ve becerilerinin gelişmesi için önemli bir araç olarak görmekteydi. Sada-yı Hak’tan Cemal Ahmet günümüz futbolunun fenni bir surette ilerleme kaydettiğinin altını çizerek bunu şu sözlerle ifade etmiştir: “Bugün mağlup edip memleketlerine gönderdiğimiz ecnebi futbolcuları vaktiyle Taksim Stadyumunda ve herkesin inzar-ı takdiri önünde bizimkilerin ayağına top bile vermemişti. Herkes görüyordu ki, yalnız birbiri üzerine atlamakla, çarpışmakla, otuz adımdan demir gibi şut çekmekle bu iş bitmiyor. Bunların hepsiyle beraber bir şey daha isteniyor. Fen... Sürat ve fen! Esasen futboldalar bütün maharet şu iki kelime ile tavsif edilemez mi?”38

Levski takımının İzmir seyahatini Karşıyaka kulübü organize etmiş, müsabakaların 9 Eylül’e denk getirilmesi için Said Bey’in yoğun çalışmaları olmuştur. Said Bey’in yanı sıra Karşıyaka Reis-i sanisi Zühdü Bey ve Heyet-i İdare azasından Cemal Ahmet (Umar), Altay’dan takım kaptanı ve reisi Hamid ve Refet Ahmet Beyler misafirlerin ağırlanmasında yoğun çaba sarf ettiler.39 Spor Âlemi dergisi adına maçları takip eden Fuat Hüsnü organizasyonda birtakım eksikliler olduğunu, İzmirlilerin eski misafirperverliklerinden eser olmadığını bilhassa vurgulamıştır.40

Üç maç yapmak üzere İzmir’e gelen Bulgarlar ilk maçta Karşıyaka’yı 2-1 yenerken4l, ikinci maçta Altay ile 0-0 berabere kaldı.42 Bulgar takımı üçüncü ve son maçında Altay ve Karşıyakalı futbolculardan oluşan İzmir karmasıyla karşılaştılar. İlk iki müsabakada istenilen sonuçları elde edemeyen İzmirli sporcular üçüncü maça ümitli çıktılar. Binlerce İzmirlinin tribünlerde yerini aldığı müsabakaya İzmir karması şu isimlerle çıktı: Fehmi, Burhan, İsmail, Vahi, Saim, Danyal, Hamid, Nevzat, Halil, Vahab, Nadir.43

İzmir muhteliti büyük ümitlerle çıktığı ilk maçta 4-1 yenilmekten kurtulamadı. Misafirlerle yapılan son rövanş müsabakasını ise 1-0’lık skorla kazanmış oldular.44 Bu maçın rövanşını Bulgaristan’da oynamak isteyen Levskililer Altay-Karşıya muhtelitini Bulgaristan’a davet etmişlerdir. Spor Âlemi İzmirlilerin daveti kabul etmeleri halinde İstanbul, Filibe ve Romanya’da birkaç maç yaptıktan sonra Köstence yoluyla Bulgaristan’a gidebileceklerini belirtmekten de geri durmamıştır.45

Romenler İzmir’de: Temeşvar Takımı’nın İzmir Seyahati

Futbol takımlarının bilgi, görgü ve deneyimlerini arttırması için yerli rakiplerini sıkı bir şekilde takip etmelerinin yanı sıra dünya futbolunda yaşanan gelişmelerden uzak kalınmaması gereği İzmirli sporseverlerin de malumuydu. Levski tecrübesi sonrası bunu daha iyi idrak eden İzmirli sporcuların bir sonraki misafiri Romanya şampiyonu Temeşvar takım oldu. 28 Nisan 1926 günü İzmir’e ayak basan Romen sporcular Bandırma’dan İzmir’e kadar olan güzergâhlarında yoğun sevgi ve tezahüratlarla karşılaşmıştı. Romenler İzmir’de Belediye Reisi Aziz, Fırka Müfettişi Sadettin, Ocak Katib-i Mesulü Çiftçi Necati ve Altay Reisi Nuri Beylerle birçok sporcular ve spor meraklıları tarafından karşılandılar. Belediye’nin organizasyonunda misafirler için verilen yemeğe Vali Kazım Paşa, Belediye Başkanı, Maarif Müdürü Nail ve Belediye azasından Tahir Kenan Beyler de teşrif etmişlerdi. Bu yoğun ilgi ve alakaya şaşıran Temeşvar antrenörü basına verdiği demeçte “On beş seneden beri futbol ardından diyar diyar dolaştım. Güzel memleketinizdeki samimi istikbale hiçbir yerde tesadüf etmedim. Bundan çok mütehassısız” diyerek mutluluğunu dile getirdi.46

On bin seyircinin önünde Temeşvar karşısına çıkan İzmir karması şu isimlerden oluşuyordu: Fehmi, Alaaddin, Zeki, Vahi, Hamid, Feyzi, Şevki, Hüseyin, Halil, Nevzad, Vahab. Maçın başında her iki takım da birbirini tarttıktan sonra Temeşvar takımı oyuna ağırlığını koymaya başladı. Temeşvar’ın hücumlarını başarıyla savuşturan İzmir muhteliti 35.dakikada Hüseyin’in ayağından bulduğu golle 1-0 öne geçti. Bu golden beş dakika sonra penaltı kazanan Temeşvar takımı İzmir’in en iyi kalecisi olan Altaylı Fehmi’yi geçemedi ve devreye bu sonuçla girildi. İkinci yarının hemen başında beraberliği yakalayan Romenler ataklarını sıklaştırdılar. Buna karşılık vermeyi bilen İzmirliler maçta dengeyi sağladılar ve Nevzad’ın düşürülmesiyle kazanılan penaltıyı Hüseyin gole dönüştürerek takımını tekrar öne geçirdi. Penaltı pozisyonunun kahramanı Nevzad Bey penaltıyı kendi atmak istemesine rağmen takım kaptanı Hamid Bey’in uyarısı sonucu vuruşu Hüseyin yapmıştı. Maçın devamında Nevzad ile Vahab arasında yaşanan anlaşmazlıklar İzmir takımının galip gelmesine mâni oldu ve misafir takım son dakika golüyle sahadan beraberlikle ayrıldı.47

İzmir muhtelitinin aldığı bu sonuç İstanbul’da büyük yankı uyandırdı. Çünkü çok kısa bir süre önce aynı takımla karşılaşan İstanbul muhteliti Romenlere 5-3 yenilmekten kurtulamamıştı.

İstanbul spor çevrelerinde şanssızlık olarak nitelendirilen bu mağlubiyeti alaycı bir dille eleştiren Gol Mecmuası “Zavallı İzmir... İzmir’in galiba İstanbul’da spor cihetinden hiç kredisi yok” sözleriyle Beykoz-Süleymaniye muhtelitine karşı İzmirlilerin oynadıkları iyi futbola rağmen hakemin yaptığı bariz hatalara göndermede bulunuyordu.48

Mısırlı El İttihad Futbol Takımının İzmir Ziyareti

Mısır’ın o dönem en güçlü futbol takımlarından biri olan El İttihad takımı 1926 yılında İzmir’e bir ziyarette bulundu.

3 Eylül 1926 Cuma günü bu müsabaka için seçilecek oyuncuları tespit için Altay-Karşıyaka karması ile Altınordu arasında bir hazırlık maçı düzenlendi. Malik(Ksk), Burhan(A), Necati(Ksk), Ali(Ksk), Hamid(A), Vehbi(A), Ercüment(Ksk), Nevzat(Ksk), Vahap(A), Hasan(A) on biriyle maça çıkan muhtelit takım sahadan 4-1 gibi farklı bir skorla ayrıldı49. Ancak maç içerisinde yaşanan tatsızlıklar muhtelit takımın başarısıyla ilgili soru işaretlerini beraberinde getirmişti. Vahab ile Nevzad arasında yine pas vermeme yüzünden çıkan tartışma sonrası Nevzad sahayı terk etmiş ve muhtelit maçı bir kişi eksik sürdürmüştü. Eksik muhtelit takım Vahab’ın golüyle 4-1 öne geçtikten sonra Altınordulu Saim Bey sahaya girip hakemin düdüğünü alarak takımı sahadan çekti ve maç yarıda kaldı. Yaşanan bu hadise İzmir futbolunun ne kadar profesyonel olduğunu göstermesi bakımından da manidardır. 50

İzmir’de sıcak ve samimi bir karşılama gören Mısırlı sporcular şerefine Karşıyaka Kulübü bir ziyafet düzenledi. Bunun yanı sıra Cumhuriyet Halk Fırkası Tilkilik mahfili ve Mısır Konsolosluğu da El-İttihadlı sporcular için birer ziyafet organize etmişti.

Yukarıda sözü edilen birtakım anlaşmazlıklar İzmir muhtelitinin maça olan konsantrasyonu açısından pek olumlu sonuçlar vermedi. İlk maça Süleyman (A), Burhan (A), Alaaddin (A), Ruhi (K), Hamid (A), Danyal (A), Ali (K), Nevzat (K), Halil (K), Vahab (A), Hasan (A) kadrosuyla çıkan İzmir muhteliti sahadan 3-0 yenik ayrıldı.51 Uzun bir maç değerlendirme yazısı kaleme alan Şahab Bey, elde edilen sonucun pek de şerefsiz olmadığını ancak kaleci Süleyman’ın üstün başarısı olmasa farkın daha da çok olabileceğini belirtmiştir.52

El İttihad takımıyla yapılacak ikinci maçtan evvel Altaylılar Karantina’daki Ocak mahfelinde Mısırlılara unutulmaz bir eğlence ve ziyafet sundular. Salepçizade Mehmet, Adnan, Muzaffer ve Celal Beyler alafranga, Hafız Emir Bey ile Zeynel Abidin Bey’in mahdumeleri de alaturka musiki parçaları çalarak geceye renk kattılar. Gece yarısına kadar süren eğlencede Eşref, Rıza ve Burhan Beyler zeybek dansı oynarken, Azmi bey de Laz havalarını oynayarak misafirlere unutulmaz anlar yaşattılar.53

Bu maçın rövanşı niteliğinde olan ikinci maç 26 Eylül günü gerçekleşti. Hafta içi olmasına ve hava şartlarının olumsuz olmasına rağmen üç binden fazla seyircinin izlediği müsabakaya Mısır Konsolosu Sırrı Bey de iştirak etti. İzmir muhtelitinin kadrosu şu isimlerden oluşuyordu: Malik, Zeki, Burhan, Halil, Saim, Ruhi, Hasan, Vahab, Muzaffer, Nevzad ve Hüseyin.

Bir önceki maça nazaran daha iyi bir oyun ortaya koyan İzmirliler, basının ifadesine göre hakeminin kötü kararları nedeniyle maçı 3-1 kaybetmekten kurtulamadılar.54 Bu dönemde alınan bu tür mağlubiyetler Rum, Ermeni ve Levanten takımlarına karşı alınan yenilgiler kadar tepki görmüyordu. Türkiye dışındaki takımlarla oynanan maçlara ders ve ya eğitim faaliyeti gözüyle bakıldığı söylenebilir. Bunu dönemin basınına yansıyan ifadelerden anlamak mümkündür. Ancak yabancı ve daha güçlü takımlarla yapılacak maçlar sayesinde kendilerinin gerçek güçlerini ve potansiyellerini anlayacaklarına ilişkin yaygın bir kanaat İzmir spor camiasında bulunmaktaydı.

Vefa-Altınordu Muhteliti İzmir’de

1926 yılının Temmuz ayında İzmir idmancılarının İstanbul’dan yeni misafirleri vardı. İstanbul’un köklü futbol kulüplerinden Vefa ve İstanbul Altınordu takımları turne programları gereği İzmir’de Altay, Karşıyaka ve Altınordu kulüplerinin misafiri oldular. Vefa ve Altınordu’dan oluşan İstanbul muhteliti Altay’a 2-1 yenilirken, Altınordu’yu 4-3 mağlup etti ve son müsabakada Karşıyaka ile 4-4 berabere kaldı.55

Altaylı sporcular İstanbul’dan gelen misafirleri şerefine bir ziyafet düzenlemeyi ihmal etmediler. Bu yemekte Altay namına Çiftçi Necati Bey İzmir gençliğinin ziyaretten duyduğu memnuniyeti dile getirdi ve Altay’ın daimî bir hatırası olmak üzere ufak bir bayrağını misafirlere hediye etti. Vefa-Altınordu muhteliti adına bir konuşma yapan Saim Bey gördükleri samimiyet ve misafirperverlik için teşekkürle karşılık vermişti. Sporcular hep bir ağızdan “Yaşa! Yaşa! Yaşa!” tezahüratları yaparak karma takımların oynayacağı maçtan evvel eğlenceli bir gece gece geçirdiler. 56

Muhtelit takımların karşılaşmasından evvel Anadolu Gazetesi’ndeki köşesinde maçla ilgili bir değerlendirme yazısı kaleme alan Altay’ın Kaptanı Hamid Bey, İstanbul’un birinci sınıf bir takımı olarak nitelendirdiği muhtelitle İzmirli gençlerin tanışıp kaynaşmasını bir fırsat olarak gördüğünü belirtmiştir. Kulüplerin muhtelite karşı oynadığı maçlarda başarılı bir performans gösterdiklerini vurgulayan Hamid Bey, bilhassa muhtelit takımdan Şekip, Demir ve Hayri Ragıp Bey’in oyunlarının İzmirli sporseverlerce takdirle karşılandığının ve sonraki maç olan muhtelitler karşılaşmasını İzmir muhtelitinin kazanmaması için bir neden olmadığının altını çizmişti. 57

On günden beri İzmir’de misafir olarak bulunan Vefa ve Altınordulu gençler bu süre zarfında Altay, Karşıyaka, Altınordu ve Garibaldi ile yaptıkları 4 maçta yalnızca Altay’a yenilmiş, 2 galibiyet ve bir beraberlik almıştı.58 İlk maçta Altay’ın galip gelmesi üzerine muhtelit takımın çok kuvvetli olmaması için İzmir şampiyonu Karşıyaka’dan oyuncu dâhil edilmemişti. Ancak sonraki sonuçlar bu maçın kolay olmayacağını sporculara gösterdi. Son maçta alınacak bir galibiyetle İzmir’in gerçek gücünü göstermek istediği maça olan ilgiden anlaşılabiliyordu. Tribünlerdeki binlerce seyirci arasında Başvekil İsmet Paşa, Büyük Millet Meclisi Reisi Kazım (Özalp) Paşa, Fahreddin (Altay) Paşa ve İzmir Valisi Kazım (Dirik) Paşa da yer almıştı. İzmir muhteliti Altay’dan Hamid, Fehmi, Alaaddin ve Danyal gibi önemli isimlerden yoksun bir şekilde aşağıdaki kadroyla maça çıktı:

Altay-A.O: Mustafa Remzi, Zeki, İsmail, Şevki, Saim, Feyzi, Vefik, Hasan, Burhan, Vahab, Burhan

Vefa-A.O: Hüsamettin, Hayri, Turgut, Şekip, Mustafa, Ekrem, Kemal, Ali, Sami, Muzaffer, Vasıf

Altaylı Hamid Bey’in idaresinde İzmir muhteliti ile İstanbul muhtelitini karşı karşıya getiren müsabaka bir gol düellosuna sahne oldu ve kıran kırana geçen maçı ev sahibi takım 5-4 kazanmasını bildi. 59

İzmir Muhteliti İstanbul’da

İzmir ile İstanbul arasındaki spor rekabetinin geçmişinin XIX. yüzyıl sonlarına kadar dayandığını ifade etmiştik. Bu iki şehirdeki gayrimüslim sporcular arasında yapılan müsabakaların büyük bir kısmı İzmirlilerin galibiyeti ile sonuçlanmıştı. Bu çalışmada değerlendirmeye aldığımız muhtelit takım müsabakaları ise Türk sporcular arasında yapılan maçlardır. İstanbul’daki Türk kulüplerinin İzmir’dekilere nazaran daha erken kurulması, İstanbul’un başkent olmasının getirdiği avantajlar, yabancı oyuncu ve takımlarla daha sık temaslar kurulması, iki şehir arasındaki sosyo-ekonomik farklılıklar spor sahasındaki rekabette İstanbul takımlarının bir adım öne çıkmasını sağlamıştır denilebilir. İki şehir takımları arasında oynanan ve bu çalışma içinde bir kısmı aktarılan maçlara atfedilen önem rekabetin geldiği noktayı göstermesi bakımından önemli bir veri sunar.

Cumhuriyet Gazetesi İstanbul ve İzmir muhtelitlerinin karşılaşmasını organize etmek için ortaya bir kupa koyma fikrini attı. Maçın 5 Kasım 1926 günü İstanbul’da oynanması planlanmıştı. Bu fikir İzmir ve İstanbul basınında geniş yankı uyandırdı ve konu ile ilgili neşriyat gün be gün arttı.

Her iki şehrin spor çevrelerini heyecanlandıran bu gelişme üzerine İzmir mıntıkası derhal hazırlıklara başlama kararı aldı.

Bu maçı diğerlerinden farklı kılan ise basın üzerinden İstanbul ve İzmir spor çevrelerinin Milli Takım seçimi ile ilgili tartışmalarıydı. İstanbul basını İstanbul muhtelitinin Romenlere 5-3 yenilmesi üzerine İzmirli sporcuların yeterli tecrübeye sahip olmamalarına rağmen Türkiye’yi temsil etmek için milli takımın kendilerinden seçilmesi gerektiğini iddia ettiklerini belirtmişti. Ancak olay bir yanlış anlaşılmadan ibaretti. Futbol Federasyonu İzmir mıntıkasına Romanya ile oynanacak maç için milli takım oluşturup oluşturamayacağını sormuştu. Konu üzerinde yapılan istişarelerden sonra İzmir Muhteliti İstanbul’dan Zeki, Kadri ve Mehmed Beylerle takviye edilirse bu görevi kabul edebileceklerini duyurdular. Konunun İzmir-İstanbul rekabetine getirilmesi böyle bir maçın organizesinin temelini oluşturdu ve kazanan tarafın milli takımı oluşturmaya hak kazanacağı fikri yayıldı. 60

Muhtelit takımın tertibi için seçme maçları organize eden İzmir mıntıkası çıkardığı iki kadronun bu maçlara hazırlanmasını temine çalıştı.61 Ancak elde edilen sonuçlar beklendiği gibi çıkmayınca bu müsabakanın ertelenmesi gerektiği görüşleri basında yer aldı.62 ( Bu maçta as takım yedek takıma 5-3 mağlup oldu). Hazırlıklar kapsamında yapılan ikinci maç da  as takım bu kez 9-1’lik skorla galip geldi. Anadolu, 31 Teşrinievvel 1926. Bir başka hazırlık maçı İzmir’deki İtalyan takımı Garibaldi ile oynandı. Maçı Muhtelit 3-2 kazanmasına rağmen takımın yetersizliğiyle ilgili yoğun eleştiriler yapılmıştır. Bkz. Ahmed Said, “Muhtelit Takımın Muvaffakiyetsizliği”, Gol Mecmuası, 10 Mart 1926 S.19, s.10; “İzmir Muhteliti Ne Vaziyette?”, Anadolu, 26 Teşrinisani 1926. Altay’ın tecrübeli kaptanı HamidBey takımın bu haliyle İstanbul’da başarılı olmasını mümkün görmediğini önceden ifade etmişti.). İzmirlilere göre Romanya Şampiyonu Temeşvar’a karşı alınan başarılı sonuçlar İstanbul ekiplerinin çekinmesine neden olmuş bu sebeple Şubat ayında Mısır’a giden Galatasaray ve Fenerbahçe takımları İzmir’in maç yapma talebini geri çevirmişlerdi. 63

Yapılan çalışmalar neticesinde 17 Kasım Çarşamba günü Bandırma Ekspresi ile yola çıkmak üzere İzmir’i temsil etmesi kararlaştırılan kadro şu isimlerden oluştu: Malik, Burhan, Zeki, Necati, Saim, Danyal, Feyzi, Vehbi, Hasan, Vahab, Halil, Nevzat, Hüseyin, Muzaffer, İsmail Hakkı ve Şemsi Beyler.64 Ancak muhtelit kadronun ilan edildiği gün Cumhuriyet Gazetesi’nden gelen haber İzmir spor camiasına bomba gibi düştü. Gazete muhtelit müsabakasının hava şartlarına bağlı olarak gereken ilgiyi ve hasılatı toplayamayacağı gerekçesiyle bahar ya da yaz aylarına ertelendiğini duyurdu.65

Ancak daha sonra yapılan görüşmeler ve İzmir mıntıkasının ısrarları sonucu maçın oynanmasına karar verildi ve İzmir kafilesi Altay Spor Kulübü Reisi Nuri ve Futbol Heyet-i Müttehidesi azasından Talat Bey başkanlığında 17 Kasım günü İstanbul’a doğru yola koyuldu.66 Anadolu Gazetesi’nde konu ile ilgili İzmir spor yöneticilerini ve bu maçı düzenleyenleri eleştiren bir yazı kaleme alan Hamid Bey, İzmir-İstanbul müsabakasının alelade bir maç olmadığını ve aceleye getirilmemesi gerektiğini, buna rağmen ısrarla bu maçı oynamak istenmesini “hoyrat çocukların misafirlik oyunlarına” benzetmiştir. Amatör sporcuların bu tür seyahatler için hevesli olmasını kendi de bir sporcu olarak anlayışla karşılayan Hamid Bey, buna karşılık yöneticilerin işlerini layıkıyla yapmadıkları eleştirisini getirmiştir. 67 18 Kasım’da İstanbul’a ulaşan İzmirlileri İstanbul Futbol Heyet-i Müttehidesi Reisi Muvaffak Bey, Futbol Heyet-i Reisi Orhan, Kemal ve Muharrem Beyler ile İstanbullu sporcular yoğun bir sevgi gösterisi ve tezahüratlarla karşılayarak otellerine kadar uğurladılar.68

Altaylı Hamid Bey’in yapmış olduğu uyarılar ve tenkitlerde ne kadar haklı olduğu oynanan ilk maç sonunda ortaya çıktı ve 20 Kasım’da oynanan ilk maçı İstanbul Muhteliti 4-1 kazandı.69 4 binden fazla seyircinin geldiği Taksim stadındaki maçta iki takım mıntıkalarının renklerini taşıyan formalarının göğsünde beyaz yıldızla sahaya çıktılar. Kemal Bey’in hakemliğinde başlayan maçta tarafların kadroları şu şekildeydi:

İzmir: Fehmi, Burhan, Zeki, Saim, Danyal, Feyzi, Hüseyin, Nevzad, Muzaffer, Vahab, Hasan.

İstanbul: Ulvi, Burhan, Kadri, Burhan(Beykozlu), Nihad, Kemal Refet, Muslih?, Latif, Zeki, Ali, Sabih.

Genelde İstanbul muhtelitinin hakimiyeti altında geçen maçın ilk devresi 2-0 İstanbullular lehine sonuçlanırken, İzmir muhteliti devrenin sonlarında kazandığı penaltıyı gole çevirememişti. Karşılaşmanın ikinci yarısı da aynı şekilde sürmüş ve maç beklenildiğinin aksine İstanbulluların galibiyetiyle sonuçlandı. Maçtan evvel İzmir muhtelitinin kuvveti 14 hakkında pek fikir sahibi olmayan İstanbul’un neler yapacağı merak konusu olmasına rağmen İstanbul takımı teknik ve baskılı bir oyunla kazanmasını bildi.70

İlk maçtan sonra Darülbedayinin davetine iştirak eden İzmirliler ardından Yıldız Gazinosu’nda kendileri şerefine verilen ziyafete katıldılar. İstanbul muhteliti hazırlıklar kapsamında A ve B olmak üzere iki ayrı muhtelit takım kurmuştu. İlk maçı A kadrosuyla oynayan İstanbul muhteliti ikinci maça da B kadrosu ile çıkmaya karar verdi7l. Öte yandan alınan bu kötü sonuç üzerine İzmir muhteliti kadrosunun takviyesi gündeme geldi ve Altaylı Hamid ile Karşıyakalı Halil Beyler İstanbul’a çağrıldılar.72

İkinci maç ilk maça nazaran daha heyecanlı geçti ve maçı 4-3 İzmir muhteliti kazandı. İlk maça göre daha zayıf bir ekiple sahaya çıkan İstanbul muhteliti Beykoz, Vefa, Süleymaniye ve Anadolu takımı oyuncularından oluşmaktaydı. İzmir muhteliti de ilk maçtaki kadrosundan beş oyuncuyu değiştirmişti. Takımlar aşağıdaki kadrolarla sahaya çıktılar:

İstanbul: İbrahim, Zühdü, Tevfik, Şekib, İbrahim, Mehmed, Hamid, Sedad, Sami, Ali Rıza.

İzmir: Malik, Burhan, Necati, Vahi, Feyzi, Danyal, Şevki, Hüseyin, Nevzad, Vahab, İsmail Hakkı.

İstanbul basını mağlubiyetin sebebini kadroda yer almayan oyunculara bağlarken, İzmir takımının bu maçta daha organize olduğu da ifade edilmiştir. Bu maçta da Vahab ile Nevzad arasındaki sorunun sürdüğü gözlemlenmiş, Nevzad’ın attığı golden sonra dahi Vahab’ın yüksek sesle bunun kalecinin hatasından olduğunu söylemesine şahit olan gazeteciler şaşkınlıklarını gizleyememişlerdi.73

Bu iki maçın ardından izmir kafilesi dönüş hazırlığındayken üçüncü bir maç yapılması teklif edildi. İstanbulluların iki sene önce İzmir’de oynanan 7-1’lik maça gönderme yaparak intikam maçı olarak adlandırdıkları bu müsabakanın 26 Kasım’da Fenerbahçe’ye karşı yapılacağı duyuruldu. Hamid ve Halil Beylerle takviye edilen İzmir muhtelitinin daha ilk maça nispetle daha güçlü olduğundan maçın beraberlikle biteceği tahminleri yapılmaktaydı. 74

İzmir muhteliti maça kalede Fehmi, geride Zeki ve Burhan, orta alanda Vahi, Hamid, Danyal, ileride Vahab, Halil, Feyzi, Nevzad ve İsmail Hakkı on biriyle çıktı. Galatasaraylı Sedad Bey’in hakemliğinde oynanan müsabakanın ilk on dakikasında 3-0 öne geçen Fenerbahçe’ye karşı geri kalan 80 dakikada dengeyi sağlayan İzmirliler maçın geri kalanında bir gol bulmalarına rağmen sahadan yenilgiyle ayrıldılar. 75

İstanbul’da alınan kötü sonuç İzmir spor camiasında yoğun tartışmaları da beraberinde getirdi. Maçın ortaya atıldığı ilk günden itibaren buna itiraz edenlerin başında gelen Hamid Bey, olumsuz sonuçların müsebbibinin İzmir mıntıka yöneticileri olduğunu belirtti. Seyahatin organizasyonunda da önemli ihmaller olduğunu belirten Hamid Bey, üstü kapalı bir şekilde sporculara ayrılan bütçenin uygun harcanmadığını ve sporcuların orada mağdur edildiğini ifade etmiştir. Mıntıka yönetimine sualler soran Hamid sözlerini şu ifadelerle nihayetlendirmiştir: “Filvaki olan olmuş ve bize, çiğnetilen şerefe acımaktan başka iş kalmamıştır. Fakat bu işlerin nasıl olup bittiğini öğrenmek hakkımızdır. Hangi ihtiraslara nelerin kurban gittiğini bilerek belki biraz müteselli olmak mümkündür. Binaenaleyh mufassal izahat istiyoruz. İcab ediyorsa bu maksad için umumi bir içtima akdedilmelidir. Heyet-i merkez ve futbol heyetinin nazar-ı dikkatine vazediyorum.”76

İstanbul’da alınan bu olumsuz sonuçların İzmir futbolunun geldiği noktayı gösterip göstermediği ya da İstanbul’la mukayese edilip edilemeyeceği konusu dönemin basınında tartışılsa da ortaya konan futbol, yönetim-organizasyon yapısı ve alınan sonuçların İzmir sporculuğu için pek iç açıcı olmadığı kesindir. İzmir’in İstanbul’dan geri kalmasının çeşitli sebepleri bulunmaktadır. Mehmet Ali Gökaçtı’ya göre bunun nedeni, futbolun İzmir’de milliyetçi bir refleks olarak doğup, büyümesi ve yalnızca bu hedef doğrultusunda seyretmesidir. Savaş dönemi sona erip, gayri Müslimlerin büyük bir kısmının yurttan çıkarılması ve milli bir hükümetin kurulması ile doğuş felsefesine ihtiyaç kalmayarak yeni bir yön tayin edilememesinin İzmir kulüplerinin gelişim göstermesine engel olmuştur.77 Eşref Şefik ise 1930’larda yaptığı değerlendirmede sorunu; İzmir dışındaki kulüpleri tanımamalarına, yurtdışı bağlantılarının olmamasına ve yabancı antrenörlerle çalışmamalarına bağlamaktadır.78 Anadolu gazetesine göre de İzmir’in elim bir işgal dönemi yaşaması ve bu süreçte sporcuların önemli bir kısmının şehri terk etmesi gelişimin önündeki engellerden biri olarak görülmektedir.79 Öte yandan İstanbul’daki Türk kulüplerinin önde gelenlerinin sırasıyla 1903, 1905 ve 1907 yıllarında kuruldukları göz önünde bulundurulduğunda İzmirli çağdaşlarından çok daha önce kulüpleştikleri görülür ki, futbol gelişimleri açısından bunun da etkisi olduğu söylenebilir.

SONUÇ

Futbolun profesyonelleşme ve kurumsallaşma öncesi döneminde şehirlerin muhtelit takım oluşturarak birbirleriyle karşılaşması yaygın bir uygulamaydı. Muhtelit takımlar kurulması süreci iyi yönetildiği takdirde tribünlerde birlik beraberliği sağlamak açısından olumlu katkıları olabilecek bir uygulamadır. Bu tip takım oluşumlarının mahalli liglerde oyuncular arasındaki rekabeti arttırıp ulusal çapta tanınmalarına olanak sağladığı görülmüştür. Örneğin Altaylı Hamid Bey’in 1924 Olimpiyat oyunlarına gidecek Milli Takım’da yer alması onu İstanbul muhitinde tanınan bir oyuncu haline getirdi. Bu tanışıklığa binaen İzmirlilerin İstanbul’da oynayacakları maça sonradan Hamid Bey’in davet edilmesi İstanbul basınında korkuyla karışık geniş yankı uyandırmıştı.

Muhtelit takımların yapmış oldukları maçlar şehrin spor kültürü açısından geldiği noktayı göstermesi bakımından önemli veriler sunmaktadır. Bu bağlamda İzmir muhtelitinin inişli çıkışlı bir performans gösterdiği görülmektedir.

Muhtelit takımların sporculuk yönünden katkılarının yanında ciddi bir ekonomik getiri sağladığı da bir başka gerçektir. Birer bayram havasında geçen futbol müsabakalarına ek olarak zaman zaman diğer spor dallarının da icra edildiği şenlikler düzenlenmiştir. Binlerce seyirciyi stadyumlara toplayan bu tür etkinlikler şehir ekonomisine önemli katkılar sağlamıştır. Öte yandan yabancı takımlarla yapılan maçların ev sahibi şehrin tanıtımı yönünden bulunmaz bir fırsat sunduğu da aşikârdır. Ayrıca maç günü stadyum hasılatından elde edilen gelirler takımların spor malzemesi ihtiyaçlarının karşılanması ve spor sahalarının tanzimi için bir gelir kapısı olmuştur.

Muhtelit takım maçlarının organizasyonu ulusun kaynaşmasını isteyen bir yönetim için aynı zamanda araç olarak da değerlendirilebilir. Spor camiasının birbirini daha yakından tanıyıp kaynaşması ve ulusal gururun simgesi olan Milli Takımların daha sağlıklı bir temelde kurulması için spor yöneticilerine olanak sağlamıştır.

Muhtelit takımların oluşturulmasında yaşanan tartışmalar dönemin spor yönetiminin eksikliklerini ve zaaflarını da bizlere göstermektedir. Çalışmanın başında değinilen sorunlar İzmir mıntıkası futbol yönetiminin sorunlu yönlerini göstermesi bakımından değerlendirilmesi gerekmektedir.

Muhtelitlerin oluşumunun avantajlı yanları olduğu gibi olumsuz yanları da olabilmektedir. Bu süreç iyi idare edilmediği takdirde yerel ya da başka bir ifadeyle mikro milliyetçiliklerin, bölgeselci yaklaşımların gelişmesine yol açabilme potansiyeline de sahiptir.

Çalışmada değerlendirmeye çalıştığımız 14 müsabaka haricinde muhtelit takımların başka karşılaşmaları da olmuştur. Örnekler alınırken yerel rekabetler, İstanbul-İzmir rekabeti ve yabancı takımlarla oynanan maçlardan bir seçki oluşturulmaya çalışılmış ve dönemin genel havası aktarılmaya çalışılmıştır. Ekte tespit edilen diğer muhtelit müsabakalar ve sonuçlarına ulaşılabilir. Ahmet Talimciler’in ifade ettiği şekilde taraftarlığı bir kimlik oluşturma olgusu olarak kabul edecek olursakso muhtelit takımların müsabakalarında ortaya çıkan taraftar kimliğinin adına “İzmirlilik” denilebilir. Muhtelit takımların oluşturduğu ortak İzmirlilik paydası şehir kimliğinin oluşmasına katkı sağlamıştır. Dönemin basınında İzmir ve İstanbul futbolu hakkında yapılan yorumların takım bazında değil şehir bazında değerlendirilmesi de bu savı doğrular niteliktedir. 81(1926 Eylül’ünde İzmir’e gelen Beşiktaş takımının Altınordu 'yu 3-1, Karşıyaka'yı 2-0 mağlup ettikten sonra Altay'a 4-1 yenilmesi sonrası Anadolu Gazetesi Altay'ın “İzmir 'in şerefini kurtarmış oldu(ğunu) ” yazıyordu ki bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Fehim Kuruloğlu, Altay Spor Kulübü Tarihi, İstanbul 2014, s.120.).

Dip notlar :

ı Hasan Mert, Geçmişten Günümüze Sosyal Ekonomik ve Kültürel Yönleriyle Bornova, İzmir 2008, s.225.

2. Cemal Ahmed, "İzmir Şampiyonu Karşıyaka Kulübü'nün Mazisi", Spor Âlemi, 25.10.1926, S.241, s.4.
3. Mehmet Ali Gökaçtı, Bizim İçin Oyna, İletişim Yayınları, İstanbul 2008, s.97.
4. Mehmet Yüce, İdmancı Ruhlar Futbol Tarihimizin Klasik Devreleri 1923-1952, İletişim Yayınları İstanbul 2015, s.53.Yüce yaptığı araştırmada 1897-1913 yılları arasında İzmir muhtelitlerinin İstanbul muhtelitleri ve kulüplerine karşı 19 maç yaptığını ve bunlardan skorları tespit edilebilen 12 maçın 8'ini İzmir muhtelitinin kazandığını belirtmektedir. Bkz. Yüce, a.g.e., s.61-62. Burada ifade edilmesi gereken husus bu dönemdeki muhtelit kadrolar gayrimüslim sporculardan oluşmasıdır ki söz konusu periyotta Türk sporcuların örgütlenme ve oyunu öğrenme noktasında emekleme çağında oldukları söylenebilir.
5. "Bugünkü Maçlar", Anadolu, 22 Kânunusani 1926.
6. "İzmir Muhteliti Teşekkül Etti", Anadolu, 21 Nisan 1925.
7. İzmir İdman Mecmuası, 1 Mayıs 1340, S.1, s.6. Bu dergi yalnızca bir sayı çıkabilmiştir.
8. "Bugünkü Maçlar", Anadolu, 05 Mart 1926. 9 Ahmed Said, "Muhtelit Takımın Muvaffakiyetsizliği", Gol Mecmuası, 10 Mart 1926, S.19, s.10. Muhtelit takım şu isimlerden oluşmaktaydı: Fehmi, Malik, Burhan, Alaaddin, Hamid, Danyal, Feyzi, Şevki, Nevzad, Halil, Nadir, Vahab, İsmail Hakkı, Zeki Beyler. Anadolu, 04 Mart 1926.

ıo "Cuma Günkü Futbol Müsabakaları", Anadolu, 05 Eylül 1926. ıı "Sporcularımız Anlaşmalıdır", Anadolu, 23 Eylül 1926.

12. "Misafir Kardeşlerimiz Altay-Karşıyaka Muhteliti İle Karşılaşıyor", Anadolu, 24 Eylül 1926.
13. "Bugünkü Maç", Anadolu, 15 Teşrinisani 1926. 14 "Fenerbahçe-İzmir", Anadolu, 6 Mart 1925.

15. "Altaylılar Fenerbahçe İle Karşılaşacak mı?", Sada-yı Hak, 16 Mart 1925.
16. Aşağıda bulacağınız basına yansıyan ifadeler bu maçlara nasıl bir önem atfedildiğinin küçük bir örneğidir. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Altay'ın Karşıyaka Rum Kulübünü yendiği maç Köylü Gazetesinde şu ifadelerle duyuruldu: "Şimdiye kadar sair milletler tarafından spor hususunda daima ihmal edilen Türklüğün gücünü bu kadar parlak muvaffakiyetlerle âleme ispat eden Altay Kulübü ile cidden iftihar edebiliriz." Köylü, 9 Kânunuevvel 1330; yine Altay'ın Amerikan Koleji takımını 2-0 yenmesi sonrası Ahenk Gazetesi haberi okuyucularına şu sözlerle verdi: "Şimdiye kadar Türklüğün şeref ve milliyesini daima yükselten Altaycılar bu defa da sıfıra karşı iki gol ile kati bir galibiyet elde etmiştir." Ahenk, 30 Kânunusani 1330. 17 Spor Âlemi, 08 Nisan 1920, S.12, s.164.

18. "Son Müsabaka", Sada-yı Hak, 13 Mart 1924.
19. Türkiye İdman Mecmuası, 3 Nisan 1340, S.41, s.150-151.
20. "Eskişehir'de İzmir Sporcuları", Sada-yı Hak, 27 Mart 1924.
21. "Spor Müsabakalarının Neticeleri", Sada-yı Hak, 6 Kânunusani 1924; Spor Âlemi, 13 Kânunusani 1339 (1924), S.121-9 (Nüsha-i Mahsusa), s.39.
22. Spor Âlemi, Tarihsiz, S.121-10, s.14.
23. "Fenerbahçe-İzmir", Anadolu, 6 Mart 1925.
24. Altay İdman Yurdu Katib-i Umumisi Adil Raşid Bey Karşıyaka Gençlerbirliği'nden Zühtü Tevfik Bey'e hitaben gazeteye gönderdiği açık mektupta; Fenerbahçelilerin şehre gelmeleri nedeniyle aralarındaki tartışmayı geçici bir süre rafa kaldırdıklarını, sessizliklerinin başka türlü yorumlanmaması gerektiğini ifade etmiştir. Anadolu, 18 Mart 1925.
25. "Fenerbahçe", Anadolu, 18 Mart 1925.
26. "Fenerbahçeliler Dün Akşam Geldiler", Anadolu, 19 Mart 1925.
27. "Fenerbahçe İzmir'e Gelirken ve İzmir'de", Anadolu, 20 Mart 1925.
28. "Fenerbahçe-Karşıyaka Maçı", Anadolu, 22 Mart 1925.
29. "Fenerbahçe-Altınordu Maçı", Anadolu, 23 Mart 1925.
30. "Fenerbahçe-Altay Müsabakası", Anadolu, 26 Mart 1925.
31. Haydar Rüşdü, "Spor ve Gençlik", Anadolu, 29 Mart 1925.
32. "Fenerbahçeliler Şerefine", Anadolu, 29 Mart 1925.
33. "Galatasaraylı Misafirlerimiz", Anadolu, 2 Temmuz 1925.
34. Ahmed Cemal, "Galatasaray - Altınordu/Altay Muhteliti", Anadolu, 12 Temmuz 1925.
35. Cumhuriyet, 14 Temmuz 1925.
36. "Galatasaraylıların Teşekkürü", Anadolu, 14 Temmuz 1925.
37. Pierre Lanfranchi, "1920-1938 Döneminde Avrupa'da Futbol", Futbol ve Kültürü, Der. Roman Horak, Wolfgang Reitter, Tanıl Bora, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.268-269.
38. Ahmet Cemal, "İlk Ecnebi Futbol Takımı Şehrimizde", Anadolu, 04 Eylül 1925.
39. Spor Âlemi, 24 Eylül 1341, S.192-3, s.6.
40. "Levski İzmir'de", Spor Âlemi, 17 Eylül 1341, S.191-2, s.14.
41. "Levski - Karşıyaka Maçı", Anadolu, 11 Eylül 1925.
42. "Levski - Altay Müsabakası", Anadolu, 13 Eylül 1925.
43. "Levski - Altay/Karşıyaka Muhteliti", Anadolu, 20 Eylül 1925.
44. Spor Âlemi, 24 Eylül 1341, S.192-3, s.3-6.
45. Spor Âlemi, 22 Nisan 1926, S.222-33, s.18.
46. "Temeşvar Takımı Şehrimizde", Anadolu, 30 Nisan 1926.
47. "Temeşvar-İzmir Muhtelit Maçı", Anadolu, 02 Mayıs 1926; Spor Âlemi, 13 Mayıs 1926, S.225-36, s.3. Temeşvar takımı sahaya mor-beyaz, İzmir muhteliti de beyaz fanila ve göğsünde mıntıkanın rengi olan mor yıldızla sahaya çıkmışlardı. Maçı dönemin meşhur hakemlerinden İngiliz Mister Favler yönetti.
48. "İzmir-Temeşvar Müsabakasında", Gol Mecmuası, 10 Mayıs 1926, S.10, s.12.
49. "Mühim Bir Maç", Anadolu, 02 Eylül 1926; "Cuma Günkü Futbol Müsabakaları", Anadolu 05 Eylül 1926.
50. Spor Âlemi 9 Eylül 1926, S.238-49, s.17 51 Anadolu, 26 Eylül 1926.

52. Şahab, "Karşıyaka Altay-El İttihad Maçında Elde Edilen Netice Pek Şerefsiz Değildir", Anadolu, 26 Eylül 1926.
53. "Kıymetli Misafirlerimiz Şereflerine Altay'ın Ziyafet ve Müsameresi", Anadolu, 27 Eylül 1926.
54. "İzmir Muhteliti ile El-İttihad'ın Dünkü Maçı", Anadolu, 27 Eylül 1926.
55. Anadolu, 23, 24, 27 Haziran 1926.
56. "Misafir Futbolcularımız Şerefine Verilecek Ziyafet", Anadolu, 2 Temmuz 1926.
57. Hamid, "İzmir Muhteliti-Altınordu Vefa Muhteliti Müsabakası Münasebetiyle", Anadolu, 01 Temmuz 1926.
58. Hizmet, 07 Temmuz 1926.
59. "Son Maç", Anadolu, 04 Temmuz 1926.
60. "İzmir Muhteliti Son Egzersizini Yaptı", Anadolu, 14 Teşrinisani 1926.
61. "Bugünkü Maç", Anadolu, 15 Teşrinievvel 1926.
62. Anadolu, 24 Teşrinievvel 1926. Bu maçta as takım yedek takıma 5-3 mağlup oldu. Hazırlıklar kapsamında yapılan ikinci maç da as takım bu kez 9-1'lik skorla galip geldi. Anadolu, 31 Teşrinievvel 1926. Bir başka hazırlık maçı İzmir'deki İtalyan takımı Garibaldi ile oynandı. Maçı Muhtelit 3-2 kazanmasına rağmen takımın yetersizliğiyle ilgili yoğun eleştiriler yapılmıştır. Bkz. Ahmed Said, "Muhtelit Takımın Muvaffakiyetsizliği", Gol Mecmuası, 10 Mart 1926 S.19, s.10; "İzmir Muhteliti Ne Vaziyette?", Anadolu, 26 Teşrinisani 1926. Altay'ın tecrübeli kaptanı Hamid Bey takımın bu haliyle İstanbul'da başarılı olmasını mümkün görmediğini önceden ifade etmişti.
63. "İzmir Muhteliti Ne Vaziyette?", Anadolu, 26 Teşrinisani 1926. 64 "İzmir Muhteliti Öbür Gün Hareket Ediyor", Anadolu, 15 Teşrinisani 1926.

65. "Seyahati Alt Üst Eden Bir Telgraf’, Anadolu, 15 Teşrinisani 1926.
66. "Muhtelitimiz Gitti", Anadolu, 18 Teşrinisani 1926.
67. Hamid, "İzmir-İstanbul Müsabakası", Anadolu, 19 Teşrinisani 1926.
68. Milliyet, 19 Teşrinisani 1926.
69. "İzmirlilerle İkinci Maç Bugün", Anadolu, 21 Teşrinisani 1926.
70. "İstanbul Muhteliti İzmirlilere Karşı Galip Geldi", Milliyet, 20 Teşrinisani 1926.
71. "Bugün İzmirlilerle İkinci Maç Yapılacak”, Milliyet, 21 Teşrinisani 1926.
72. "Rövanş Maçı Kabul Edilmiş”, Anadolu, 23 Teşrinisani 1926.
73. "Dünkü Maçı İzmir Takımı Kazandı”, Milliyet, 22 Teşrinisani 1926.
74. "Bugünkü İki Mühim Maç”, Milliyet, 26 Teşrinisani 1926.
75. "Dünkü Maç Fener'in Galibiyetiyle Neticelendi”, Milliyet, 27 Teşrinisani 1926.
76. Hamid, "İzmir-İstanbul Müsabakası”, Anadolu, 6 Kânunuevvel 1926.
77. Mehmet Ali Gökaçtı, a.g.e., s.63.
78. "Altay Takımı İstanbul'da Neden Yenildi?”, Kaynak Gazetesi, 14.03.1936, s.9. Altay o hafta İstanbul'da oynadığı müsabakalarda Fenerbahçe'ye 6-2, Güneşspor'a da 7-2 mağlup olmuştu.
79. "İzmir Spor Tarihine Aid Kıymetli Vesaik”, Anadolu, 28 Şubat 1926.
80. Ahmet Talimciler, Sporun Sosyolojisi Sosyolojinin Sporu, Bağlam Yayınları İstanbul 2010, s.109.
81. 1926 Eylül’ünde İzmir’e gelen Beşiktaş takımının Altınordu’yu 3-1, Karşıyaka’yı 2-0 mağlup ettikten sonra Altay’a 4-1 yenilmesi sonrası Anadolu Gazetesi Altay’ın “İzmir’in şerefini kurtarmış oldu(ğunu)” yazıyordu ki bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Fehim Kuruloğlu, Altay Spor Kulübü Tarihi, İstanbul 2014, s.120.

EK-1                           İzmir Muhtelitlerinin Yaptığı Maçlar

Nisan 1920    İdmanyurdu/Karşıyaka - İngiliz Takımı    0-3
Nisan 1920    İdmanyurdu/Karşıyaka - İngiliz Takımı    2-4
5 Aralık 1924    İdmanyurdu/Altınordu - Altay/Karşıyaka    2-1
Mart 1923    İzmir Muhteliti - İstanbul Muhteliti    1-3
28 Mart 1925    İzmir Muhteliti - Fenerbahçe        0-7
26 Nisan 1925    İzmir Muhteliti - Süleymaniye        3-0
11 Temmuz 1925    İzmir Muhteliti - Galatasaray        2-1
13 Ağustos 1925    İzmir Muhteliti - Darüşşafaka        0-0
19 Eylül 1925    İzmir Muhteliti - Levski        1-4
20 Eylül 1925    İzmir Muhteliti - Levski        1-0
22 Ocak 1926    İzmir Muhteliti - Karesi        0-0
16 Nisan 1926    İzmir Muhteliti - Beykoz/Süleymaniye Muhteliti    2-2
23 Nisan 1926    İzmir Muhteliti - Beykoz/Süleymaniye Muhteliti    1-5
1 Mayıs 1926    İzmir Muhteliti - Temeşvar        2-2
25 Eylül 1926    İzmir Muhteliti - El İttihad        0-3
26 Eylül 1926    İzmir Muhteliti - El İttihad        1-3
3 Temmuz 1926    İzmir Muhteliti - Vefa/Altınordu Muhteliti    5-4
20 Kasım 1926    İzmir Muhteliti - İstanbul Muhteliti (A)    1-4
21 Kasım 1926    İzmir Muhteliti - İstanbul Muhteliti (B)    4-3
26 Kasım 1926    İzmir Muhteliti - Fenerbahçe        1-4
8 Nisan 1933    İzmir Muhteliti - Apollon        2-1
4 Nisan 1931    İzmir Muhteliti - İstanbul Muhteliti    2-3
5 Nisan 1931    İzmir Muhteliti - İstanbul Muhteliti    1-3
11 Temmuz 1930    İzmir Muhteliti - Macar Genç    1-3

KSK FUTBOL TAKIMININ  MAÇLARI

1924-25 İzmir Mıntıkası Futbol Ligi Yarı Final Müsabakası